SlideShare a Scribd company logo
1 of 20
Download to read offline
expertisecentrum onderwijs & ict suriname
samenwerkingsverband van iol en sofos
info@ecoisonline.org - www.ecoisonline.org

Onderwijs(Centrum) en ICT; de hype voorbij

Pieter van der Hijden msc
ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname
Presentatie tijdens de Workshop "Oprichting en operationalisatie van het
Onderwijscentrum - AdeKUS"; georganiseerd door de Anton de Kom Universiteit van
Suriname en het VLIR-secretariaat voor universitaire ontwikkelingssamenwerking.

Paramaribo, 5 december 2013
Dit is de achteraf uitgeschreven tekst van de presentatie met enkele aanvullingen en
verduidelijkingen.

Pieter van der Hijden (Sofos/ECOIS – 2013)
Dit werk valt onder een Creative
Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie, behalve waar anders vermeld.
1/20
2/20
1 Introductie
In deze presentatie bespreken we eerst wat gaande is op het gebied van onderwijs en ict en
vervolgens wat dat betekent voor het Onderwijscentrum van AdeKUS. We doen dat vanuit het
perspectief van ECOIS, het Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname.

1.1 Over de auteur/spreker

3/20
Pieter van der Hijden MSc (ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname) is internationaal
consultant op het gebied van "ict for development, government and learning" met als specialiteiten
Fab Lab, gaming/simulation en Moodle.
Pieter studeerde technische natuurkunde aan de Technische Universiteit te Eindhoven, werkte als
researcher in de sociale wetenschappen aan de universiteiten van Nijmegen en Leiden en werd
intern concern-adviseur voor "organisatie en informatie" bij de Nederlandse Rijksoverheid. Sinds
2000 werkt hij full-time via zijn eigen Sofos Consultancy (www.sofos.nl).
Vanaf 2005 is hij meer en meer actief in ontwikkelingslanden, vooral in Suriname. Zijn eerste
opdracht hier was het opstellen van een strategisch plan voor afstandsonderwijs aan de Anton de
Kom Universiteit van Suriname. Dat gebeurde o.m. via workshops voor docenten en voor managers
en stafleden. Om hen een ervaring van afstandsonderwijs te geven, bracht hij de Elektronische
Leeromgeving Moodle mee. Dat sloeg behoorlijk aan en is sindsdien operationeel bij AdeKUS. Later
werkte Pieter ook voor het Ministerie van ATM, het FHR Lim A Po Instituut, het IOL en het Ministerie
van PLOS.
In 2009 was Pieter mede-oprichter van ECOIS, het Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname
(www.ecoisonline.org). Op dit moment ontwikkelt hij bij het Polytechnic College Suriname (PTC)
nieuwe concepten voor e-learning en bij het Kabinet van de Vicepresident het Fab Lab Paramaribo,
het eerste first Fab Lab in het Caribisch gebied (http://fablab.vicepresident.gov.sr). Pieter is
internationaal actief in professionele verenigingen op het gebied van gaming/simulation, Moodle and
Fab Labs.

1.2 Over ECOIS

ECOIS staat voor Expertisecentrum Onderwijs en ICT Suriname. Het was een initiatief van wijlen Ton
Wolf (IOL, Suriname), Wim de Boer (SLO, Nederland) en Pieter van der Hijden (Sofos Consultancy,
Nederland). Momenteel is ECOIS een non-profit samenwerkingsverband van Marco Ligtvoet, Lucenda
4/20
Plet en Pieter van der Hijden dat zonder subsidie opereert. ECOIS voert betaalde advies- en
ontwikkel-opdrachten uit en bekostigt daarvan onder meer activiteiten zoals een nieuwsbrief (800+
abonnees) uit, een jaarlijkse CD-ROM "Bronnen voor onderwijsprofessionals", zijn website website
(www.ecoisonline.org) en thema-bijeenkomsten.

2 Onderwijs & ICT

2.1 Niets nieuws onder de zon?

5/20
Informatietechniek in het onderwijs is van alle tijden. Nieuwe media en technieken kwamen op en
vonden ook hun weg naar het onderwijs. Dat was al zo bij de boekdrukkunst, het gebeurde evenzeer
bij de grammofoon, de radio, de taperecorder, filmstroken, school-tv, talenpracticum, videorecorder,
viditel, computerterminal met Computer Assisted Instruction, beeldplaat, CD-i, pc met multimedia,
CD-ROM, internet, webquests, weblogs (blogs), teleconferencing, mobiele telefoons, sms, pings,
tweets, tablets, games, app's en webservices. De toverlantaarn met filmstroken is intussen
vervangen door een LCD-projector ("beamer") of nog mooier (en duurder): een digibord.
Wat is trouwens het verschil tussen de toverlantaarn met filmstroken van vijftig jaar geleden en het
digibord dat overwegend voor het vertonen van YouTube filmpjes gebruikt wordt nu?
Wat door de jaren heen hetzelfde lijkt te zijn gebleven is de nadruk op het technische aanbod in
plaats van op de didactische vraag. Wat in de huidige tijd anders is dan voorheen is het tempo waarin
nieuwe mogelijkheden over ons uitgestort worden, de complexiteit ervan en de risico's die eraan
verbonden zijn. In een sfeer waarin je bang bent "de boot te missen" en daarom in paniek "op een
rijdende trein springt", kun je gemakkelijk "op het verkeerde paard wedden" en financiëel goed
onderuit gaan.
Veel nieuwigheden blijken ijdel; na een tijdje hoor je er niets meer van. Het waren hypes, geen
trends. De kunst is te ontdekken wat waardevol en toekomstvast is.

2.2 De hype cycle

Gartner, een onderzoeksbureau op het gebied van ICT, constateerde een aantal jaren geleden dat
alle nieuwe technische ontwikkelingen een vaste cyclus lijken te doorlopen. Ze noemden die de hype
cycle.
Zodra een nieuwe technische ontwikkeling de aandacht van de media begint te trekken gaat een de
hype cyclus van start. De ene publicatie praat de andere weer na en positieve berichten worden
6/20
daardoor enorm versterkt. De verwachtingen worden hooggespannen. Te hoog waarschijnlijk, zodat
de nieuwe ontwikkeling wel móet teleurstellen. Op dat moment haken mensen teleurgesteld af,
verschijnen negatieve berichten in de pers, zakt de belangstelling voor de nieuwe ontwikkeling tot
een dieptepunt. Is het daarmee voorbij? Voor sommige ontwikkelingen zeker, maar er is ook een
aantal dat overleeft en gelouterd uit het dal klimt en een stabiele positie weet te bereiken.
Gartner heeft van de hype cycle een business gemaakt. Het bureau volgt honderden nieuwe
ontwikkelingen op ict-gebied, plaatst die op de hype cycle, maakt voorspellingen, enz. Het resulteert
in jaarlijkse hypecycles voor tientallen onderwerpen die als commercieel product op de markt
komen.

2.3 IT Hype Cycle for Education

Eén van de vele hypecycles die Gartner jaarlijks produceert is de "IT Hype Cycle for Education". De
figuur toont de uitgave van 2012 en laat enkele tientallen ontwikkelingen zien en hun plaats op de
cycle. Elke ontwikkeling volgt een eigen tempo. Gartner geeft ook een prognose voor de toekomst en
geeft aan wanneer een nieuwe ontwikkeling het stabiele niveau zal bereiken (en productief ingezet
kan worden), dan wel uit zal doven voor het zo ver is.

7/20
2.4 Technology  Education

De hypes komen over u heen of u wilt of niet. Markt en media voeren druk uit op het onderwijs om
over te stappen. De commerciële belangen wegen daarbij zwaar. ICT-toepassingen voor het
onderwijs kennen immers interessante multipliers: honderdduizend leerlingen, duizenden klassen en
docenten, honderden scholen. Of je nu een goedkope calculator voor elke leerling of een duur
digibord voor elke schoolklas weet te slijten, de omzetcijfers voor leveranciers zijn "all time high".
De druk komt ook van binnenuit. De eigen medewerkers, vaak de meest toegewijde, raken via de
media enthousiast over de nieuwe mogelijkheden en doen intern hun missionarissenwerk. Ook het
management gaat niet "vrijuit. Via contacten met collega's leert men over de ontwikkelingen elders
en wil men niet achter blijven.
Tegenover deze "technology push" staat een beperktere "education pull": het streven naar een
hoger leerrendement en een efficiënte organisatie van het leerproces en het daarbij gebruik maken
van ict.
Het is belangrijk om door de hype-cycle heen te kijken. Pilots met nieuwe technologieën kunnen heel
leerzaam zijn. Ze bieden de kans om inspiratie in realisatie om te zetten, om ervaring op te doen en
om hun effecten al dan niet aan te tonen. Zonder goede voorbereiding massaal overgaan op een
nieuwe koers is daarentegen een riskante zaak.

8/20
2.5 Claims en aangrijpingspunten

De Nederlandse Stichting Kennisnet heeft een samenvattend schema geproduceerd waar de claims
van ict voor het onderwijs (hoger leerrendement vs. efficiëntere organisatie) staan aangeduid. Wat
het leerrendement betreft, kan ze dankzij een stroom van onderzoeksprojecten bogen op gemeten
opbrengsten. Wat de efficiënte organisatie betreft is deze "evidence" nog niet aangetoond.

2.6 Conclusie

9/20
De combinatie van onderwijs en ict is niet nieuw. Al vele jaren, zo niet eeuwen, zie je opkomende
technieken en media óók binnen het onderwijs toegepast worden. Nieuw is dat het tempo waarin
nieuwe ontwikkelingen op het onderwijs afkomen steeds hoger wordt en de kans op verkeerde
keuzes en mislukte implementaties óók. De balans tussen de techniek die aanbiedt en het onderwijs
dat vraagt is zoek. Het draait daarbij steeds om twee zaken: ict zou het leerrendement vergroten en
ict zou de organisatie van het leerproces doelmatiger kunnen laten verlopen.

10/20
3 Onderwijscentrum & ICT

3.1 Vier in balans

Voor het implementeren van ict in het leerproces biedt het vier-in-balans model van de Stichting
Kennisnet houvast. Het model stelt dat vier factoren onderling in evenwicht moeten zijn:
1. de visie op onderwijs (van de universiteit, van de faculteit, van de studierichting, van de
individuele docent);
11/20
2. de deskundigheid (van de docenten die het leermateriaal ontwikkelen, van de docenten die
doceren/begeleiden en van alle andere betrokken professionals);
3. de inhoud en de toepassing, i.c. het leermateriaal en de leeractiviteiten;
4. de infrastructuur (hardware, software en netwerken en de daarbij behorende policies)
Uiteraard moet dit proces ook adequaat geleid worden.

3.2 Deskundigheid

Het Onderwijscentrum zet zwaar in op deskundigheidsbevordering, met name van de docenten die
het onderwijs ontwikkelen en/of begeleiden. Het TPACK-model kan daarbij goede diensten bewijzen:
Technological Pedagogical Content Knowledge, de combinatie van techniek, (vak)didactiek en
vakkennis.

12/20
3.3 Diensten-management

Het Onderwijscentrum zal o.i. verschillende doelgroepen moeten gaan bedienen en daarop zijn
dienstenpakket moeten afstemmen:
1. voorlichting geven aan onderwijsprofessionals voor wie ict (in het onderwijs) nog geheel nieuw
is;
2. ruimte bieden aan onderwijsprofessionals die kennis en ervaring willen opdoen via het volgen
van trainingen en/of via het uitvoeren van eigen experimenten;
3. samen met onderwijsprofessionals uitvoeren van door het management (van universiteit,
faculteit of studierichting) geïnitieerde onderzoeks- en/of ontwikkelprojecten.
Een bijzondere uitdaging / ontwikkeldoel is het bevorderen van doorstroming van de eerstgenoemde
via de als tweede genoemde naar de als derde genoemde dienst.

13/20
3.4 Kennis-management

Als je alleen al ziet hoe complex en dynamisch de buitenwereld is op het gebied van ict en onderwijs,
dan mag duidelijk zijn dat het kennismanagement van het Onderwijscentrum goed georganiseerd
moet zijn. Afhankelijk van de toekomstige positionering van het kenniscentrum avant-la-lettre, de
universiteitsbibliotheek, zal het Onderwijscentrum het kennismanagement meer of minder zelf op
moeten tuigen.

3.5 Infrastructuur-management

14/20
Bij de inzet van ict-systemen voor faculteiten, zal zich de vraag voordoen wie de eigenaarsrol gaat
vervullen van dergelijke systemen. Omdat o.i. het beheren van ict-systeem ter ondersteuning van het
onderwijs, meer met het onderwijs dan met ict van doen heeft, zou die eigenaarsrol belegd kunnen
worden bij het Onderwijscentrum.

3.6 Conclusie

AdeKUS krijgt een Onderwijscentrum, bedoeld om het eigen onderwijs te vernieuwen en het
leerproces te verbeteren, onder meer door de inzet van ict. Dat vraagt op instellingsniveau om visie,
deskundigheid, inhoud / toepassingen en infrastructuur die daarop gericht en onderling in balans
zijn. De docenten zullen hun technologisch pedagogische vakkennis en -kunde moeten ontwikkelen
en up-to-date houden. Het gaat volgens ons om het aanbieden van een dienstenpakket van
beginners tot experts, het daarbij ondersteunende management en het functioneel beheer van de
technische infrastructuur.

15/20
4 De hype voorbij

Het onderwijs kán veel baat hebben bij de juiste inzet van ict. Het zal dan wel uit moeten gaan van
zijn eigen doelen en kracht. De hype cycle kan helpen onderscheid te maken en genuanceerd om te
gaan met nieuwe ontwikkelingen.
Het onderwijscentrum heeft een belangrijke taak bij het verbeteren van het onderwijs in het
algemeen en met behulp van ict in het bijzonder. Het zal een genuanceerd dienstenpakket moeten
aanbieden en zowel kennismanagement als het functioneel beheer van de technische infrastructuur
op orde moeten hebben.
16/20



Pieter van der Hijden msc; pvdh@sofos.nl; www.sofos.nl
Het ECOIS-team bestaat uit Marco Ligtvoet (CPI), Lucenda Plet (IOL) en Pieter van der Hijden
(Sofos); info@ecoisonline.org, www.ecoisonline.org

17/20
5 Bijlagen
5.1 Referenties



The cloud and higher education; Bob Gill; Gartner; 2012; http://bit.ly/1b5ScQ9



ECOIS – Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname; www.ecoisonline.org



Moodle; www.moodle.org



Sofos Consultancy, Amsterdam, Nederland; www.sofos.nl



Strategic plan for distance education at the Anton de Kom University of Suriname; Pieter van
der Hijden; CUPIDE – Caribbean Universities Project for Integrated Distance Education; 2005;
http://slidesha.re/11FMcL3



Technisch voorstel: proefproject bijscholing leerkrachten binnenland via modern
afstandsonderwijs; Pieter van der Hijden en Ton Wolf; ECOIS, 2010; http://bit.ly/1i1eZ7Q



Trendrapport 2014-2015; technologiekompas voor het onderwijs; Kennisnet 2013 (verschenen
ná de workshop); http://bit.ly/K6jj7a



Vier in balans 2012; Kennisnet, 2012; http://bit.ly/K6jZcN



Vier in balans 2013; Kennisnet, 2013; http://bit.ly/1dywRor

18/20
5.2 Over Moodle
Tijdens de workshop kwam regelmatig het gebruik van Moodle bij AdeKUS aan bod. Vandaar dat we
hier een korte tekst opnemen over Moodle in het algemeen en de implementatie ervan bij AdeKUS in
het bijzonder.
5.2.1 Moodle in het kort
Moodle (Modular Object Oriented Distributed Learning Environment) is een gratis en open source
software systeem dat werkt vanaf een web server. Gebruikers (systeembeheerders,
cursusontwikkelaars, docenten en studenten) communiceren met een Moodle-website via een
Internet browser. Moodle is een handelsmerk van Moodle Trust.
Wat is een Moodle-website?


Een website zoals alle andere (verzameling webpagina's met tekst, afbeeldingen,
multimedia, hyperlinks enz. geschreven in HTML)



Gebruiksvriendelijk (What-You-See-Is-What-You-Get editor, dus geen HTML-kennis nodig,
geen ingewikkelde upload-procedure, maar "live" gaan zodra je op OK klikt, geen zorgen over
opmaak, kleur en lettertype, Moodle bewaakt de gewenste huisstijl)



Met veel extra's (voor elke cursus / vak / project / werkgemeenschap, of die nu bedoeld is
voor autonoom afstandsleren, huiswerk ondersteuning voor klassikale cursussen of
computerondersteuning tijdens klassikale lessen, kun je een eigen startpagina aanmaken
met vrije tekst, hyperlinks naar leermaterialen en leeractiviteiten en voorgeprogrammeerde
informatieblokken)



Typisch bedoeld voor samenwerkend leren (docenten kunnen opdrachten, forumbijdragen
en woordenlijstitems beoordelen, studenten kunnen persoonlijke cijferboekje inzien.
Docenten kunnen hun studenten op meerdere manieren in groepen indelen, sommige
activiteiten kennen een groepsmodus (plenair, zichtbare subgroepen, gescheiden
subgroepen), de docent kan leermateriaal en leeractiviteiten voorbestemmen voor bepaalde
subgroepen, de docent kan aangeven onder welke conditie een student een activiteit
voltooid heeft en de docent kan aangeven onder welke conditie een activiteit voor een
student zichtbaar mag zijn.



Relatief gemakkelijk te beheren (De systeembeheerder beheert de Moodle-website via
Moodle zelf en kan bijv. nieuwe gebruikers inschrijven (handmatig, via uploaden van een
bestand, via koppelen met een administratie, door hen zelf een formulier te laten invullen),
rollen definiëren en bevoegdheden aan rollen alloceren, gebruikers laten betalen, een
huisstijl selecteren en/of aanpassen, het taalgebruik (i.c. de systeemboodschappen)
aanpassen).



En technisch uit te besteden (Een deel van het systeembeheer, i.c. het technisch
systeembeheer, en het hosten van de webserver waarop de Moodle-programmatuur
geïnstalleerd is, is tegenwoordig eenvoudig en goedkoop uit te besteden aan in Moodle
gespecialiseerde Internet Service Providers).

19/20
5.2.2 Moodle bij AdeKUS
Moodle is al sinds 2005 bij AdeKUS in gebruik. In dat jaar liet UNESCO in het kader van het CUPIDEproject een strategisch plan voor afstandsonderwijs bij AdeKUS ontwikkelen. Om de deelnemers aan
de diverse werkgroepen te laten ervaren wat afstandsonderwijs inhoudt, bracht de consultant
Moodle mee. Dat beviel goed en is sindsdien operationeel gebleven.
Moodle werd als het ware bottom-up ingevoerd zonder dat een universitair orgaan de eigenaar-rol
vervulde. Wel hebben de drie faculteiten elk een wetenschappelijk medewerker als onderwijs- en ictcoördinator aangewezen. Zij hadden enkele functionele bevoegdheden t.a.v. Moodle, zoals het
aanmaken van nieuwe modules (leervakken). Het technisch beheer en de hosting werd uitbesteed
aan het UCC; daar zit dat nog steeds.
AdeKUS werkt momenteel met Moodle 2.3; de site is te vinden op http://uvsmoodle.uvs.edu. De
uitgever van de Moodle software (Moodle.com in Australië) brengt tweemaal per jaar een nieuwe
versie uit en is intussen gekomen tot versie 2.6.
Een handleiding voor docenten (2.3) is gratis te downloaden via http://www.ecoisonline.org.

20/20

More Related Content

What's hot

(Workshop) technology enhanced learning academie
(Workshop) technology enhanced learning academie(Workshop) technology enhanced learning academie
(Workshop) technology enhanced learning academieStefaan De Cock
 
Presentatie over technostress congres OR en Arbo
Presentatie over technostress congres OR en ArboPresentatie over technostress congres OR en Arbo
Presentatie over technostress congres OR en Arboadviceselect
 
Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?
Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?
Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?Hogeschool Inholland
 
Presentatie Sint Lucas
Presentatie Sint LucasPresentatie Sint Lucas
Presentatie Sint LucasSander Peters
 
214 Ketenintegratie In Het Onderwijs Inge Strijker
214 Ketenintegratie In Het Onderwijs   Inge Strijker214 Ketenintegratie In Het Onderwijs   Inge Strijker
214 Ketenintegratie In Het Onderwijs Inge StrijkerSURFfoundation
 
Studiedag Nieuwe Media BISK
Studiedag Nieuwe Media BISKStudiedag Nieuwe Media BISK
Studiedag Nieuwe Media BISKSee Genius
 
20181127 de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...
20181127   de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...20181127   de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...
20181127 de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...Peter de Haas
 
Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...
Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...
Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...HOlink
 
Telenet metro knelpuntberoepen
Telenet metro knelpuntberoepenTelenet metro knelpuntberoepen
Telenet metro knelpuntberoepenTelenet
 
digital transformation hoger onderwijs-final
digital transformation hoger onderwijs-finaldigital transformation hoger onderwijs-final
digital transformation hoger onderwijs-finalJohn Boom
 

What's hot (13)

RTC-netwerkevent 2019
RTC-netwerkevent 2019RTC-netwerkevent 2019
RTC-netwerkevent 2019
 
GRAFOC Printmedia Leermap 2013 voor leerkrachten
GRAFOC Printmedia Leermap 2013 voor leerkrachtenGRAFOC Printmedia Leermap 2013 voor leerkrachten
GRAFOC Printmedia Leermap 2013 voor leerkrachten
 
(Workshop) technology enhanced learning academie
(Workshop) technology enhanced learning academie(Workshop) technology enhanced learning academie
(Workshop) technology enhanced learning academie
 
Presentatie over technostress congres OR en Arbo
Presentatie over technostress congres OR en ArboPresentatie over technostress congres OR en Arbo
Presentatie over technostress congres OR en Arbo
 
AvanTilborg_Opleiden 2.0
AvanTilborg_Opleiden 2.0AvanTilborg_Opleiden 2.0
AvanTilborg_Opleiden 2.0
 
Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?
Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?
Social Media & Onderwijs: Is kennis nog wel macht?
 
Presentatie Sint Lucas
Presentatie Sint LucasPresentatie Sint Lucas
Presentatie Sint Lucas
 
214 Ketenintegratie In Het Onderwijs Inge Strijker
214 Ketenintegratie In Het Onderwijs   Inge Strijker214 Ketenintegratie In Het Onderwijs   Inge Strijker
214 Ketenintegratie In Het Onderwijs Inge Strijker
 
Studiedag Nieuwe Media BISK
Studiedag Nieuwe Media BISKStudiedag Nieuwe Media BISK
Studiedag Nieuwe Media BISK
 
20181127 de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...
20181127   de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...20181127   de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...
20181127 de kracht van innovatie in educatie- vernieuwing - breinwave - pet...
 
Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...
Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...
Keynote Jacco Jasperse: Onze ICT boeit studenten niet, I-strategie in de 21e ...
 
Telenet metro knelpuntberoepen
Telenet metro knelpuntberoepenTelenet metro knelpuntberoepen
Telenet metro knelpuntberoepen
 
digital transformation hoger onderwijs-final
digital transformation hoger onderwijs-finaldigital transformation hoger onderwijs-final
digital transformation hoger onderwijs-final
 

Similar to Onderwijs(centrum) en ict; de hype voorbij; Pieter van der Hijden; ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname

'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...
'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...
'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...SURF Events
 
ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)
ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)
ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)i&i conferentie
 
Inspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en Epe
Inspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en EpeInspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en Epe
Inspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en EpeHenk Orsel
 
180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)
180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)
180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)Alan Veys
 
Presentatie SenO Netwerk
Presentatie SenO NetwerkPresentatie SenO Netwerk
Presentatie SenO NetwerkPierre Gorissen
 
Seminar Ict En Onderwijs April 2009
Seminar Ict En Onderwijs April 2009Seminar Ict En Onderwijs April 2009
Seminar Ict En Onderwijs April 2009Kennisnet
 
Ict is fantastisch ict-noord-nederland - maart 2011
Ict is fantastisch  ict-noord-nederland - maart 2011Ict is fantastisch  ict-noord-nederland - maart 2011
Ict is fantastisch ict-noord-nederland - maart 2011Zernike College
 
Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...
Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...
Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...SURF Events
 
Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2
Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2
Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2Bert van der Neut
 
Meer doen met ict, Koninklijke VISIO
Meer doen met ict, Koninklijke VISIOMeer doen met ict, Koninklijke VISIO
Meer doen met ict, Koninklijke VISIOKennisnet
 
Onderwijs, technologie en de leraar
Onderwijs, technologie en de leraarOnderwijs, technologie en de leraar
Onderwijs, technologie en de leraarKennisnet
 
718 Dlwo Functionaliteiten Ronald Ham
718 Dlwo Functionaliteiten   Ronald Ham718 Dlwo Functionaliteiten   Ronald Ham
718 Dlwo Functionaliteiten Ronald HamSURFfoundation
 
Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie?
Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie? Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie?
Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie? Marcel Kesselring
 
Interactum 21 juni 2012
Interactum 21 juni 2012Interactum 21 juni 2012
Interactum 21 juni 2012Kennisnet
 
ICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekst
ICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekstICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekst
ICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekstPieter van der Hijden
 
Vlaamse Onderwijsoverheid Visie Econtent
Vlaamse Onderwijsoverheid Visie EcontentVlaamse Onderwijsoverheid Visie Econtent
Vlaamse Onderwijsoverheid Visie EcontentMaarten Cannaerts
 
Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...
Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...
Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...Madelief Keyser
 
Cyberouderdag
CyberouderdagCyberouderdag
CyberouderdagTopschool
 
214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon Camp
214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon Camp214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon Camp
214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon CampSURFfoundation
 

Similar to Onderwijs(centrum) en ict; de hype voorbij; Pieter van der Hijden; ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname (20)

'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...
'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...
'Hoe staat het met de digitale leeromgeving? 4 best practices en een onderzoe...
 
ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)
ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)
ICT is fantastisch! Maar waar blijven de studenten? (Anke Carter)
 
Inspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en Epe
Inspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en EpeInspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en Epe
Inspiratiesessie PO Veluwse Onderwijs groep Vaassen en Epe
 
180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)
180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)
180904 personeelsvergadering driven by technology (alan veys)
 
Presentatie SenO Netwerk
Presentatie SenO NetwerkPresentatie SenO Netwerk
Presentatie SenO Netwerk
 
Seminar Ict En Onderwijs April 2009
Seminar Ict En Onderwijs April 2009Seminar Ict En Onderwijs April 2009
Seminar Ict En Onderwijs April 2009
 
Ict is fantastisch ict-noord-nederland - maart 2011
Ict is fantastisch  ict-noord-nederland - maart 2011Ict is fantastisch  ict-noord-nederland - maart 2011
Ict is fantastisch ict-noord-nederland - maart 2011
 
Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...
Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...
Digitale transformatie op de arbeidsmarkt en de impact op het hoger onderwijs...
 
Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2
Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2
Beleidsplan icmt beleid obs de molenwerf 2008-2012 versie 2
 
Meer doen met ict, Koninklijke VISIO
Meer doen met ict, Koninklijke VISIOMeer doen met ict, Koninklijke VISIO
Meer doen met ict, Koninklijke VISIO
 
Onderwijs, technologie en de leraar
Onderwijs, technologie en de leraarOnderwijs, technologie en de leraar
Onderwijs, technologie en de leraar
 
15jaar klascementslides departementonderwijs
15jaar klascementslides departementonderwijs15jaar klascementslides departementonderwijs
15jaar klascementslides departementonderwijs
 
718 Dlwo Functionaliteiten Ronald Ham
718 Dlwo Functionaliteiten   Ronald Ham718 Dlwo Functionaliteiten   Ronald Ham
718 Dlwo Functionaliteiten Ronald Ham
 
Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie?
Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie? Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie?
Tablets, vliegwiel onderwijsinnovatie?
 
Interactum 21 juni 2012
Interactum 21 juni 2012Interactum 21 juni 2012
Interactum 21 juni 2012
 
ICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekst
ICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekstICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekst
ICT in Onderwijs - Suriname; Ecois bijdrage minov-seminar 16feb11 - tekst
 
Vlaamse Onderwijsoverheid Visie Econtent
Vlaamse Onderwijsoverheid Visie EcontentVlaamse Onderwijsoverheid Visie Econtent
Vlaamse Onderwijsoverheid Visie Econtent
 
Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...
Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...
Hoe trends en ontwikkelingen het onderwijs mede vormgeven - 8 oktober de Verd...
 
Cyberouderdag
CyberouderdagCyberouderdag
Cyberouderdag
 
214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon Camp
214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon Camp214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon Camp
214 Het Vraag En Aanbod Spel In Het Onderwijs, Leon Camp
 

More from Pieter van der Hijden

Fab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der Hijden
Fab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der HijdenFab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der Hijden
Fab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der HijdenPieter van der Hijden
 
A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...
A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...
A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...Pieter van der Hijden
 
Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...
Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...
Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...Pieter van der Hijden
 
Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...
Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...
Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...Pieter van der Hijden
 
Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...
Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...
Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...Pieter van der Hijden
 
Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...
Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...
Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...Pieter van der Hijden
 
Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...
Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...
Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...Pieter van der Hijden
 
Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...
Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...
Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...Pieter van der Hijden
 
Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...
Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...
Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...Pieter van der Hijden
 
[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgame
[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgame[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgame
[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgamePieter van der Hijden
 
Internet-of-Things en LoRaWAN Launch Suriname
Internet-of-Things en LoRaWAN Launch SurinameInternet-of-Things en LoRaWAN Launch Suriname
Internet-of-Things en LoRaWAN Launch SurinamePieter van der Hijden
 
Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...
Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...
Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...Pieter van der Hijden
 
Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...
Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...
Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...Pieter van der Hijden
 
Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...
Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...
Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...Pieter van der Hijden
 
De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...
De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...
De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...Pieter van der Hijden
 
The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...
The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...
The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...Pieter van der Hijden
 
Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...
Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...
Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...Pieter van der Hijden
 
Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...
Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...
Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...Pieter van der Hijden
 
Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...
Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...
Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...Pieter van der Hijden
 
ICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop Suriname
ICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop SurinameICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop Suriname
ICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop SurinamePieter van der Hijden
 

More from Pieter van der Hijden (20)

Fab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der Hijden
Fab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der HijdenFab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der Hijden
Fab Care and the Sustainable Development Goals (SDGs); Pieter van der Hijden
 
A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...
A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...
A Mind Shift in Mind Mapping; Pieter van der Hijden; Sofos Consultancy, Amste...
 
Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...
Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...
Schools, fablabs, makerspaces and the UN Sustainable Development Goals (SDGs)...
 
Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...
Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...
Strengthen data literacy in the regional development of Suriname; Pieter van ...
 
Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...
Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...
Bedrijfskunde:strategie en UN Sustainable Development Goals; HvA - Hogeschool...
 
Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...
Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...
Gaming/Simulation en de Sustainable Development Goals van de U.N.; Pieter van...
 
Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...
Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...
Gaming/Simulation and the UN Sustainable Development Goals; Pieter van der Hi...
 
Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...
Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...
Een Verdeelde Wereld (Masters Thesis); Pieter van der Hijden; Eindhoven Unive...
 
Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...
Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...
Handleiding: Zet vandaag nog uw klas online; ECOIS - Expertisecentrum Onderwi...
 
[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgame
[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgame[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgame
[nl] Kennismaken met de UN Sustainable Development Goals (SDGs); managementgame
 
Internet-of-Things en LoRaWAN Launch Suriname
Internet-of-Things en LoRaWAN Launch SurinameInternet-of-Things en LoRaWAN Launch Suriname
Internet-of-Things en LoRaWAN Launch Suriname
 
Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...
Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...
Workshop Fab Labs and Sustainable Development Goals; The Next Round; Pieter v...
 
Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...
Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...
Internet-of-Things met LoRaWAN; Pieter van der Hijden; HCC!amsterdam, Amstelv...
 
Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...
Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...
Game-design voor beginners; Pieter van der Hijden; HCC!expo, Utrecht, 18 mei ...
 
De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...
De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...
De bevolking in Wereld 3; Pieter van der Hijden; Stageverslag; Technische Hog...
 
The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...
The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...
The TacTec Game; The Tactics of Electronic Commerce; Van der Proceedings of t...
 
Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...
Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...
Presentation: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainabl...
 
Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...
Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...
Manual: How to align your Fab Lab / Makerspace with the U.N. Sustainable Deve...
 
Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...
Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...
Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang l...
 
ICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop Suriname
ICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop SurinameICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop Suriname
ICT in Education: Connect the Schools, Explore the World, Develop Suriname
 

Onderwijs(centrum) en ict; de hype voorbij; Pieter van der Hijden; ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname

  • 1. expertisecentrum onderwijs & ict suriname samenwerkingsverband van iol en sofos info@ecoisonline.org - www.ecoisonline.org Onderwijs(Centrum) en ICT; de hype voorbij Pieter van der Hijden msc ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname Presentatie tijdens de Workshop "Oprichting en operationalisatie van het Onderwijscentrum - AdeKUS"; georganiseerd door de Anton de Kom Universiteit van Suriname en het VLIR-secretariaat voor universitaire ontwikkelingssamenwerking. Paramaribo, 5 december 2013 Dit is de achteraf uitgeschreven tekst van de presentatie met enkele aanvullingen en verduidelijkingen. Pieter van der Hijden (Sofos/ECOIS – 2013) Dit werk valt onder een Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie, behalve waar anders vermeld. 1/20
  • 3. 1 Introductie In deze presentatie bespreken we eerst wat gaande is op het gebied van onderwijs en ict en vervolgens wat dat betekent voor het Onderwijscentrum van AdeKUS. We doen dat vanuit het perspectief van ECOIS, het Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname. 1.1 Over de auteur/spreker 3/20
  • 4. Pieter van der Hijden MSc (ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname) is internationaal consultant op het gebied van "ict for development, government and learning" met als specialiteiten Fab Lab, gaming/simulation en Moodle. Pieter studeerde technische natuurkunde aan de Technische Universiteit te Eindhoven, werkte als researcher in de sociale wetenschappen aan de universiteiten van Nijmegen en Leiden en werd intern concern-adviseur voor "organisatie en informatie" bij de Nederlandse Rijksoverheid. Sinds 2000 werkt hij full-time via zijn eigen Sofos Consultancy (www.sofos.nl). Vanaf 2005 is hij meer en meer actief in ontwikkelingslanden, vooral in Suriname. Zijn eerste opdracht hier was het opstellen van een strategisch plan voor afstandsonderwijs aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname. Dat gebeurde o.m. via workshops voor docenten en voor managers en stafleden. Om hen een ervaring van afstandsonderwijs te geven, bracht hij de Elektronische Leeromgeving Moodle mee. Dat sloeg behoorlijk aan en is sindsdien operationeel bij AdeKUS. Later werkte Pieter ook voor het Ministerie van ATM, het FHR Lim A Po Instituut, het IOL en het Ministerie van PLOS. In 2009 was Pieter mede-oprichter van ECOIS, het Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname (www.ecoisonline.org). Op dit moment ontwikkelt hij bij het Polytechnic College Suriname (PTC) nieuwe concepten voor e-learning en bij het Kabinet van de Vicepresident het Fab Lab Paramaribo, het eerste first Fab Lab in het Caribisch gebied (http://fablab.vicepresident.gov.sr). Pieter is internationaal actief in professionele verenigingen op het gebied van gaming/simulation, Moodle and Fab Labs. 1.2 Over ECOIS ECOIS staat voor Expertisecentrum Onderwijs en ICT Suriname. Het was een initiatief van wijlen Ton Wolf (IOL, Suriname), Wim de Boer (SLO, Nederland) en Pieter van der Hijden (Sofos Consultancy, Nederland). Momenteel is ECOIS een non-profit samenwerkingsverband van Marco Ligtvoet, Lucenda 4/20
  • 5. Plet en Pieter van der Hijden dat zonder subsidie opereert. ECOIS voert betaalde advies- en ontwikkel-opdrachten uit en bekostigt daarvan onder meer activiteiten zoals een nieuwsbrief (800+ abonnees) uit, een jaarlijkse CD-ROM "Bronnen voor onderwijsprofessionals", zijn website website (www.ecoisonline.org) en thema-bijeenkomsten. 2 Onderwijs & ICT 2.1 Niets nieuws onder de zon? 5/20
  • 6. Informatietechniek in het onderwijs is van alle tijden. Nieuwe media en technieken kwamen op en vonden ook hun weg naar het onderwijs. Dat was al zo bij de boekdrukkunst, het gebeurde evenzeer bij de grammofoon, de radio, de taperecorder, filmstroken, school-tv, talenpracticum, videorecorder, viditel, computerterminal met Computer Assisted Instruction, beeldplaat, CD-i, pc met multimedia, CD-ROM, internet, webquests, weblogs (blogs), teleconferencing, mobiele telefoons, sms, pings, tweets, tablets, games, app's en webservices. De toverlantaarn met filmstroken is intussen vervangen door een LCD-projector ("beamer") of nog mooier (en duurder): een digibord. Wat is trouwens het verschil tussen de toverlantaarn met filmstroken van vijftig jaar geleden en het digibord dat overwegend voor het vertonen van YouTube filmpjes gebruikt wordt nu? Wat door de jaren heen hetzelfde lijkt te zijn gebleven is de nadruk op het technische aanbod in plaats van op de didactische vraag. Wat in de huidige tijd anders is dan voorheen is het tempo waarin nieuwe mogelijkheden over ons uitgestort worden, de complexiteit ervan en de risico's die eraan verbonden zijn. In een sfeer waarin je bang bent "de boot te missen" en daarom in paniek "op een rijdende trein springt", kun je gemakkelijk "op het verkeerde paard wedden" en financiëel goed onderuit gaan. Veel nieuwigheden blijken ijdel; na een tijdje hoor je er niets meer van. Het waren hypes, geen trends. De kunst is te ontdekken wat waardevol en toekomstvast is. 2.2 De hype cycle Gartner, een onderzoeksbureau op het gebied van ICT, constateerde een aantal jaren geleden dat alle nieuwe technische ontwikkelingen een vaste cyclus lijken te doorlopen. Ze noemden die de hype cycle. Zodra een nieuwe technische ontwikkeling de aandacht van de media begint te trekken gaat een de hype cyclus van start. De ene publicatie praat de andere weer na en positieve berichten worden 6/20
  • 7. daardoor enorm versterkt. De verwachtingen worden hooggespannen. Te hoog waarschijnlijk, zodat de nieuwe ontwikkeling wel móet teleurstellen. Op dat moment haken mensen teleurgesteld af, verschijnen negatieve berichten in de pers, zakt de belangstelling voor de nieuwe ontwikkeling tot een dieptepunt. Is het daarmee voorbij? Voor sommige ontwikkelingen zeker, maar er is ook een aantal dat overleeft en gelouterd uit het dal klimt en een stabiele positie weet te bereiken. Gartner heeft van de hype cycle een business gemaakt. Het bureau volgt honderden nieuwe ontwikkelingen op ict-gebied, plaatst die op de hype cycle, maakt voorspellingen, enz. Het resulteert in jaarlijkse hypecycles voor tientallen onderwerpen die als commercieel product op de markt komen. 2.3 IT Hype Cycle for Education Eén van de vele hypecycles die Gartner jaarlijks produceert is de "IT Hype Cycle for Education". De figuur toont de uitgave van 2012 en laat enkele tientallen ontwikkelingen zien en hun plaats op de cycle. Elke ontwikkeling volgt een eigen tempo. Gartner geeft ook een prognose voor de toekomst en geeft aan wanneer een nieuwe ontwikkeling het stabiele niveau zal bereiken (en productief ingezet kan worden), dan wel uit zal doven voor het zo ver is. 7/20
  • 8. 2.4 Technology  Education De hypes komen over u heen of u wilt of niet. Markt en media voeren druk uit op het onderwijs om over te stappen. De commerciële belangen wegen daarbij zwaar. ICT-toepassingen voor het onderwijs kennen immers interessante multipliers: honderdduizend leerlingen, duizenden klassen en docenten, honderden scholen. Of je nu een goedkope calculator voor elke leerling of een duur digibord voor elke schoolklas weet te slijten, de omzetcijfers voor leveranciers zijn "all time high". De druk komt ook van binnenuit. De eigen medewerkers, vaak de meest toegewijde, raken via de media enthousiast over de nieuwe mogelijkheden en doen intern hun missionarissenwerk. Ook het management gaat niet "vrijuit. Via contacten met collega's leert men over de ontwikkelingen elders en wil men niet achter blijven. Tegenover deze "technology push" staat een beperktere "education pull": het streven naar een hoger leerrendement en een efficiënte organisatie van het leerproces en het daarbij gebruik maken van ict. Het is belangrijk om door de hype-cycle heen te kijken. Pilots met nieuwe technologieën kunnen heel leerzaam zijn. Ze bieden de kans om inspiratie in realisatie om te zetten, om ervaring op te doen en om hun effecten al dan niet aan te tonen. Zonder goede voorbereiding massaal overgaan op een nieuwe koers is daarentegen een riskante zaak. 8/20
  • 9. 2.5 Claims en aangrijpingspunten De Nederlandse Stichting Kennisnet heeft een samenvattend schema geproduceerd waar de claims van ict voor het onderwijs (hoger leerrendement vs. efficiëntere organisatie) staan aangeduid. Wat het leerrendement betreft, kan ze dankzij een stroom van onderzoeksprojecten bogen op gemeten opbrengsten. Wat de efficiënte organisatie betreft is deze "evidence" nog niet aangetoond. 2.6 Conclusie 9/20
  • 10. De combinatie van onderwijs en ict is niet nieuw. Al vele jaren, zo niet eeuwen, zie je opkomende technieken en media óók binnen het onderwijs toegepast worden. Nieuw is dat het tempo waarin nieuwe ontwikkelingen op het onderwijs afkomen steeds hoger wordt en de kans op verkeerde keuzes en mislukte implementaties óók. De balans tussen de techniek die aanbiedt en het onderwijs dat vraagt is zoek. Het draait daarbij steeds om twee zaken: ict zou het leerrendement vergroten en ict zou de organisatie van het leerproces doelmatiger kunnen laten verlopen. 10/20
  • 11. 3 Onderwijscentrum & ICT 3.1 Vier in balans Voor het implementeren van ict in het leerproces biedt het vier-in-balans model van de Stichting Kennisnet houvast. Het model stelt dat vier factoren onderling in evenwicht moeten zijn: 1. de visie op onderwijs (van de universiteit, van de faculteit, van de studierichting, van de individuele docent); 11/20
  • 12. 2. de deskundigheid (van de docenten die het leermateriaal ontwikkelen, van de docenten die doceren/begeleiden en van alle andere betrokken professionals); 3. de inhoud en de toepassing, i.c. het leermateriaal en de leeractiviteiten; 4. de infrastructuur (hardware, software en netwerken en de daarbij behorende policies) Uiteraard moet dit proces ook adequaat geleid worden. 3.2 Deskundigheid Het Onderwijscentrum zet zwaar in op deskundigheidsbevordering, met name van de docenten die het onderwijs ontwikkelen en/of begeleiden. Het TPACK-model kan daarbij goede diensten bewijzen: Technological Pedagogical Content Knowledge, de combinatie van techniek, (vak)didactiek en vakkennis. 12/20
  • 13. 3.3 Diensten-management Het Onderwijscentrum zal o.i. verschillende doelgroepen moeten gaan bedienen en daarop zijn dienstenpakket moeten afstemmen: 1. voorlichting geven aan onderwijsprofessionals voor wie ict (in het onderwijs) nog geheel nieuw is; 2. ruimte bieden aan onderwijsprofessionals die kennis en ervaring willen opdoen via het volgen van trainingen en/of via het uitvoeren van eigen experimenten; 3. samen met onderwijsprofessionals uitvoeren van door het management (van universiteit, faculteit of studierichting) geïnitieerde onderzoeks- en/of ontwikkelprojecten. Een bijzondere uitdaging / ontwikkeldoel is het bevorderen van doorstroming van de eerstgenoemde via de als tweede genoemde naar de als derde genoemde dienst. 13/20
  • 14. 3.4 Kennis-management Als je alleen al ziet hoe complex en dynamisch de buitenwereld is op het gebied van ict en onderwijs, dan mag duidelijk zijn dat het kennismanagement van het Onderwijscentrum goed georganiseerd moet zijn. Afhankelijk van de toekomstige positionering van het kenniscentrum avant-la-lettre, de universiteitsbibliotheek, zal het Onderwijscentrum het kennismanagement meer of minder zelf op moeten tuigen. 3.5 Infrastructuur-management 14/20
  • 15. Bij de inzet van ict-systemen voor faculteiten, zal zich de vraag voordoen wie de eigenaarsrol gaat vervullen van dergelijke systemen. Omdat o.i. het beheren van ict-systeem ter ondersteuning van het onderwijs, meer met het onderwijs dan met ict van doen heeft, zou die eigenaarsrol belegd kunnen worden bij het Onderwijscentrum. 3.6 Conclusie AdeKUS krijgt een Onderwijscentrum, bedoeld om het eigen onderwijs te vernieuwen en het leerproces te verbeteren, onder meer door de inzet van ict. Dat vraagt op instellingsniveau om visie, deskundigheid, inhoud / toepassingen en infrastructuur die daarop gericht en onderling in balans zijn. De docenten zullen hun technologisch pedagogische vakkennis en -kunde moeten ontwikkelen en up-to-date houden. Het gaat volgens ons om het aanbieden van een dienstenpakket van beginners tot experts, het daarbij ondersteunende management en het functioneel beheer van de technische infrastructuur. 15/20
  • 16. 4 De hype voorbij Het onderwijs kán veel baat hebben bij de juiste inzet van ict. Het zal dan wel uit moeten gaan van zijn eigen doelen en kracht. De hype cycle kan helpen onderscheid te maken en genuanceerd om te gaan met nieuwe ontwikkelingen. Het onderwijscentrum heeft een belangrijke taak bij het verbeteren van het onderwijs in het algemeen en met behulp van ict in het bijzonder. Het zal een genuanceerd dienstenpakket moeten aanbieden en zowel kennismanagement als het functioneel beheer van de technische infrastructuur op orde moeten hebben. 16/20
  • 17.   Pieter van der Hijden msc; pvdh@sofos.nl; www.sofos.nl Het ECOIS-team bestaat uit Marco Ligtvoet (CPI), Lucenda Plet (IOL) en Pieter van der Hijden (Sofos); info@ecoisonline.org, www.ecoisonline.org 17/20
  • 18. 5 Bijlagen 5.1 Referenties  The cloud and higher education; Bob Gill; Gartner; 2012; http://bit.ly/1b5ScQ9  ECOIS – Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname; www.ecoisonline.org  Moodle; www.moodle.org  Sofos Consultancy, Amsterdam, Nederland; www.sofos.nl  Strategic plan for distance education at the Anton de Kom University of Suriname; Pieter van der Hijden; CUPIDE – Caribbean Universities Project for Integrated Distance Education; 2005; http://slidesha.re/11FMcL3  Technisch voorstel: proefproject bijscholing leerkrachten binnenland via modern afstandsonderwijs; Pieter van der Hijden en Ton Wolf; ECOIS, 2010; http://bit.ly/1i1eZ7Q  Trendrapport 2014-2015; technologiekompas voor het onderwijs; Kennisnet 2013 (verschenen ná de workshop); http://bit.ly/K6jj7a  Vier in balans 2012; Kennisnet, 2012; http://bit.ly/K6jZcN  Vier in balans 2013; Kennisnet, 2013; http://bit.ly/1dywRor 18/20
  • 19. 5.2 Over Moodle Tijdens de workshop kwam regelmatig het gebruik van Moodle bij AdeKUS aan bod. Vandaar dat we hier een korte tekst opnemen over Moodle in het algemeen en de implementatie ervan bij AdeKUS in het bijzonder. 5.2.1 Moodle in het kort Moodle (Modular Object Oriented Distributed Learning Environment) is een gratis en open source software systeem dat werkt vanaf een web server. Gebruikers (systeembeheerders, cursusontwikkelaars, docenten en studenten) communiceren met een Moodle-website via een Internet browser. Moodle is een handelsmerk van Moodle Trust. Wat is een Moodle-website?  Een website zoals alle andere (verzameling webpagina's met tekst, afbeeldingen, multimedia, hyperlinks enz. geschreven in HTML)  Gebruiksvriendelijk (What-You-See-Is-What-You-Get editor, dus geen HTML-kennis nodig, geen ingewikkelde upload-procedure, maar "live" gaan zodra je op OK klikt, geen zorgen over opmaak, kleur en lettertype, Moodle bewaakt de gewenste huisstijl)  Met veel extra's (voor elke cursus / vak / project / werkgemeenschap, of die nu bedoeld is voor autonoom afstandsleren, huiswerk ondersteuning voor klassikale cursussen of computerondersteuning tijdens klassikale lessen, kun je een eigen startpagina aanmaken met vrije tekst, hyperlinks naar leermaterialen en leeractiviteiten en voorgeprogrammeerde informatieblokken)  Typisch bedoeld voor samenwerkend leren (docenten kunnen opdrachten, forumbijdragen en woordenlijstitems beoordelen, studenten kunnen persoonlijke cijferboekje inzien. Docenten kunnen hun studenten op meerdere manieren in groepen indelen, sommige activiteiten kennen een groepsmodus (plenair, zichtbare subgroepen, gescheiden subgroepen), de docent kan leermateriaal en leeractiviteiten voorbestemmen voor bepaalde subgroepen, de docent kan aangeven onder welke conditie een student een activiteit voltooid heeft en de docent kan aangeven onder welke conditie een activiteit voor een student zichtbaar mag zijn.  Relatief gemakkelijk te beheren (De systeembeheerder beheert de Moodle-website via Moodle zelf en kan bijv. nieuwe gebruikers inschrijven (handmatig, via uploaden van een bestand, via koppelen met een administratie, door hen zelf een formulier te laten invullen), rollen definiëren en bevoegdheden aan rollen alloceren, gebruikers laten betalen, een huisstijl selecteren en/of aanpassen, het taalgebruik (i.c. de systeemboodschappen) aanpassen).  En technisch uit te besteden (Een deel van het systeembeheer, i.c. het technisch systeembeheer, en het hosten van de webserver waarop de Moodle-programmatuur geïnstalleerd is, is tegenwoordig eenvoudig en goedkoop uit te besteden aan in Moodle gespecialiseerde Internet Service Providers). 19/20
  • 20. 5.2.2 Moodle bij AdeKUS Moodle is al sinds 2005 bij AdeKUS in gebruik. In dat jaar liet UNESCO in het kader van het CUPIDEproject een strategisch plan voor afstandsonderwijs bij AdeKUS ontwikkelen. Om de deelnemers aan de diverse werkgroepen te laten ervaren wat afstandsonderwijs inhoudt, bracht de consultant Moodle mee. Dat beviel goed en is sindsdien operationeel gebleven. Moodle werd als het ware bottom-up ingevoerd zonder dat een universitair orgaan de eigenaar-rol vervulde. Wel hebben de drie faculteiten elk een wetenschappelijk medewerker als onderwijs- en ictcoördinator aangewezen. Zij hadden enkele functionele bevoegdheden t.a.v. Moodle, zoals het aanmaken van nieuwe modules (leervakken). Het technisch beheer en de hosting werd uitbesteed aan het UCC; daar zit dat nog steeds. AdeKUS werkt momenteel met Moodle 2.3; de site is te vinden op http://uvsmoodle.uvs.edu. De uitgever van de Moodle software (Moodle.com in Australië) brengt tweemaal per jaar een nieuwe versie uit en is intussen gekomen tot versie 2.6. Een handleiding voor docenten (2.3) is gratis te downloaden via http://www.ecoisonline.org. 20/20