101110 bundel interviews ketenonderzoek ci voor expertmeeting
De nieuwe kracht van Klarendal, mode als aanjager voor vernieuwing
1. de nieuwe kracht van
mode als startpunt voor vernieuwing?
29 maart 2011
studio voor stedenbouwkundig ontwerp
2. Colofon
Deze rapportage is tot stand gekomen in opdracht van Atelier Rijksbouwmeester
en in samenspraak met de Gemeente Arnhem. Voor het maken is een reeks van
partners betrokken. Wij danken hen zeer voor hun bijdragen en verrijkingen.
Comakers Atelier Rijksbouwmeester (opdrachtgever)
Hans Ansems (ArtEZ) Allard Jolles
Robin Atema (Projectleider 100% Mode / Volkshuisvesting) Nicoline Kok
Monique van Beek (Dutch Designers Store) www.rijksbouwmeester.nl
Jan Buijs (Gemeente Arnhem)
Janna Brouwer (Gemeente Arnhem) Studio Scale (opdrachtnemer)
Jantien Doornbos (Gemeente Arnhem) Marjolein Peters
Caroline Evers (Bedtime for Bonzo) René Kuiken
Frank Evers (Portaal) Stef Heijnen
Charlie Guda (Arnhem Mode Biënnale) www.studio-scale.nl
Jeanet Hacquebord (bewoner Spijkerkwartier / zi)
Mariëtte Hoitink (HTNK) Stipo (opdrachtnemer)
Berry Kessels (Volkshuisvesting) Hans Karssenberg
Rob Klingen (Rijnstad / Wijkwinkel Klarendal) Marieke Nagelkerke
Ronald Kluskens (Gemeente Arnhem) www.stipo.nl
Lex Kwee (bewoner Spijkerkwartier / zi)
Yvonne Meekes (landschapsarchitect / bewoner Klarendal)
Saskia Moester (Gemeente Arnhem)
Mark Oonk (kunstenaar / bewoner Klarendal)
Esther Ruiten (Gemeente Arnhem)
studio voor stedenbouwkundig ontwerp
Luuk Tepe (Gemeente Arnhem)
José Teunissen (ArtEZ)
Charly Tomassen (Gemeente Arnhem)
Gerrit van Weeren (Okimono)
Chris Zeevenhooven (Gemeente Arnhem)
2
3. Inhoudsopgave
1. Klarendal en mode 5
Klarendal, Modekwartier 5
Aanbod Atelier Rijksbouwmeester 5
Onderzoeksmethode 6
2. Klarendal toen en nu 7
De geschiedenis van Klarendal 7
Klarendal nu 11
3. Conclusies 19
Conclusie 1: De waarde van het project 100% Mode 19
Conclusie 2: Relatie centrum met Sonsbeeksingel en Klarendalseweg 23
4. Een nieuw ‘Punt in de Verte’ (PIDV) voor Klarendal 29
Betaalbare, organische, stedelijke en historische wijk 29
Kindvriendelijk Klarendal 29
Het MFC als nieuwe impuls 30
Cultuurparticipatie 31
Cultuurhistorie 31
Conclusies nieuwe koers 33
5. Scenario 1, 1.000% Mode 35
6. Scenario 2: Doorgaan en verbreden naar vakmanschap 39
Bijlage: Modestad Antwerpen 41
Bijlage: Atlas referentiestraten 43
3
5. Klarendal en mode
1
Klarendal, Modekwartier
Klarendal is een 19e, vroeg 20e eeuwse wijk, tegen het historische centrum van Woningcorporatie Volkshuisvesting en de gemeente Arnhem herdoopten
Arnhem aan, maar net aan de andere kant van het spoor. Het is een authentieke aandachtswijk Klarendal tot Modekwartier en startten het project 100% Mode.
volkswijk met een grote variatie aan vooral kleinere woningen. Tot de jaren ’60 Sinds de start van het project zijn er rond de 40 startende modeondernemers
was het vooral een arbeiderswijk, waarvan de bewoners werkten bij de grote ondergebracht in de plinten van de Klarendalseweg en de directe omgeving;
industrieën in Arnhem; daarna begon de wijk te verloederen. In 1970 was er een het zullen er uiteindelijk 50 worden. Het thema mode sluit aan op andere
eerste oproer tegen die achteruitgang, gevolgd door een periode van steeds modeactiviteiten in de stad, zoals de gerenommeerde opleiding Fashion Design
investeren en ook steeds weer terugzakken. In 1989 kwam de wijk opnieuw in van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten en de Arnhem Mode Biënnale en de
het nieuws. Inmiddels waren er zoveel drugspanden gekomen dat de bevolking wens tot versterking van het profiel als creatieve stad. De investering is gepaard
weer in verzet kwam. Sindsdien zijn woningcorporatie Volkshuisvesting, bezitter gegaan met toevoeging van nieuwe functies op het gebied van mode, zoals
van de meeste woningen in de wijk, en de gemeente bezig een structurele het monsteratelier en binnenkort de mode-incubator, en functies die mensen
vernieuwing in de wijk door te voeren. Met succes: de wijk heeft een positief vanuit de hele stad trekken: restaurant-café Goed Proeven en binnenkort een
imago gekregen, de waardering van de bewoners zelf gaat omhoog. nieuw art hotel. In de komende jaren zal nog het nieuwe multifunctionele
centrum (MFC) van de grond komen, waar wijkfuncties worden gebundeld, maar
Voor die vernieuwing werd een bijzonder concept gekozen: Klarendal als waar waarschijnlijk ook een nieuwe stedelijke trekker in komt. De gemeente
Modekwartier. Het project en het label 100% Mode hebben dit aangejaagd. werkt mee via de herinrichting van de openbare ruimte, en via training en
Met het verval van de wijk waren ook de Sonsbeeksingel en de Klarendalseweg, coaching voor ondernemerschap (waaronder de mode-incubator). Daarnaast
voorheen belangrijke economische wijkassen in Klarendal, in verval is via de afdeling economische zaken winkelstraatmanagement ingezet in de
geraakt. Rond 2006 kwam rond deze wegen een aantal doelen bij elkaar. De aanloopstraten Hommelstraat, Hommelseweg en Steenstraat, gericht op veilig
woningcorporatie zocht een impuls om het imago van de wijk te verbeteren. ondernemen en het versterken organisatiegraad.
Bewoners wilden de levendigheid van de wijkassen van weleer terug, en in elk
geval voorkomen dat er opnieuw coffeeshops zouden kunnen komen. De wijk Aanbod Atelier Rijksbouwmeester
huisvestte veel startende kunstenaars. En de gemeente had net ontdekt hoe Nu de eerste stappen ter verbetering van Klarendal zijn gezet, is het de vraag hoe
belangrijk de modeacademie ArtEZ eigenlijk was en zocht naar manieren om pas deze actie duurzaam is te maken voor de wijk. Hierbij spelen de Klarendalseweg
afgestudeerde modestudenten aan de stad te binden. en de Sonsbeeksingel een belangrijke rol als mogelijke dragende structuur voor
Deze doelstellingen kwamen bij elkaar op de Sonsbeeksingel en Klarendalseweg. de wijk en directe omgeving. De gemeente stelt zichzelf daarbij de vraag, welke
5
6. ruimtelijke en programmatische maatregelen nodig zijn om deze straten ook op Centrum in ontwikkeling, en de door bewoners gewenste twee nieuwe
de langere termijn te versterken. pleinen rond de molen en de supermarkt?
5. Is de Klarendalseweg in lengte te vergelijken met soortgelijke straten
Het Atelier Rijksbouwmeester heeft de gemeente Arnhem aangeboden aan deze elders? Wat zijn nog haalbare afstanden, hoe kunnen de
vragen een impuls te geven. Dit komt voort uit de vernieuwde aandacht voor de bovengenoemde stepping stones hierin functioneren?
40 probleemwijken (“krachtwijken”) in Nederland. Het Atelier Rijksbouwmeester 6. Wat betekent dit alles voor de aansluiting van de routes oost-west op
heeft hiertoe bijgedragen door vanaf 2009 in deze wijken een aantal Klarendalseweg?
pilotprojecten te starten. Hierbij wordt inhoudelijke expertise ingezet op verzoek 7. Hoe legitiem is uiteindelijk de investering in modeateliers op deze plek
van de wijk zelf. Het Atelier Rijksbouwmeester heeft Studio Scale en Stipo als in Arnhem?
combinatie op de vraag ingezet. 8. Hoe en waar is het modeconcept verder te verduurzamen?
Aan de start van het onderzoek heeft de gemeente de volgende onderliggende De gemeente heeft gevraagd om een zo reëel mogelijk beeld, en wil daarbij
vragen meegegeven: weten waar nieuwe kansen en thema’s liggen, maar ook een realistisch beeld
1. Kan de Klarendalseweg als geheel gaan functioneren als één krijgen van de beperkingen waarmee ze rekening moet houden.
aaneengesloten kralensnoer van de binnenstad naar buiten?
Hoe verhoudt deze wens zich tot de lengte, het aanwezige Onderzoeksmethode
programma en de ligging van de straat? Hoe verhoudt de route van de Om antwoord te geven op de door Arnhem gestelde vragen is op de volgende
Klarendalseweg zich tot andere routes in de buurt? Wat is de rol van wijze onderzoek gedaan:
het hoogteverschil voor fietsers en voetgangers? - de wijk is cultuurhistorisch en ruimtelijk-functioneel geanalyseerd (zie
2. Wat zijn voor deze wens van de Klarendalseweg als kralensnoer reëel hierna)
gezien de dragende gebruikerswensen vanuit verschillende - er is een reeks interviews gehouden met vertegenwoordigers uit de
gebruikersgroepen in de buurt zelf en vanuit de stad als geheel, nu en wijk Klarendal, maar ook met mensen met overzicht over Arnhem als
in de toekomst? geheel en de mode in het bijzonder
3. Hoe is voor het (winkelend) publiek de verbinding met de binnenstad - Sonsbeeksingel en Klarendalse weg zijn geanalyseerd in hun
(via Hommelseweg en Velperpoort) te verbeteren? looplengte (zie hierboven) en zijn in lengte, aantal functies en sterkte
Tot waar is het mogelijk om deze sfeer door te trekken in de wijk van de ‘plint’ vergeleken met een reeks straten in andere steden (zie
Klarendal? Hoe verhoudt zich dit tot de wens om het “strijkijzer” ‘rond’ bijlage 2)
te krijgen (de driehoek Hommelsestraat – Sonsbeekstraat – Velperplein - er is een vergelijkende analyse gehouden van de aanpak van
– Steenstraat, met lichte uitwaaiering Klarendalseweg)? Wat betekent Antwerpen voor het versterken van mode en design (zie bijlage 1).
dit voor ontwerp en programmering van de twee schakels (of barrières)
onder het spoor door? Hierna volgen nu eerst een beschrijving van de (cultuur)historie van Klarendal en
4. Hoe verhoudt de wens tot uitbreiding van de economische en de huidige situatie. Daarna gaan we in op conclusies van het onderzoek.
maatschappelijke functies in de plinten van de Klarendalseweg zich
tot het programma op de bestaande en mogelijke nieuwe vindplekken
van deze functies elders in de wijk: Leuke Linde, het MultiFunctioneel
6
7. 2
Klarendal toen en nu
De geschiedenis van Klarendal Arbeiderswijk
Klarendal is een buurt met een woelige geschiedenis en vele gezichten. Hoewel Klarendal is de eerste 19e eeuwse uitbreiding buiten de stadsmuren van Arnhem
het gebied pas in de 19e eeuw voor woningbouw werd gebruikt, zijn er op en diende om de toestroom van arbeiders te faciliteren. Deze arbeiders waren
kaarten uit de 16e eeuw al belangrijke uitvalsroutes te herkennen zoals de nodig voor de afbraak van de vestingwerken, de aanleg van de singels en
huidige Hommelseweg (naar Deventer) en Rosendaalstraat (naar Rosendaal). spoorwegen en de stadsuitleg. De bebouwing in Klarendal is niet grootschalig
Ook de Klarendalseweg bestond toen al en voerde door de landerijen naar gepland maar vanaf circa 1830 geleidelijk gegroeid van de Velperpoort langs de
het karthuizerklooster Monnikenhuizen. Dit voormalige kloosterterrein en Hommelseweg, Klarendalseweg en Rosendaalstraat. Tussen de woningen langs
bijbehorende landerijen is in 1635 gekocht door de Arnhemse burgemeester de uitvalswegen werden door kleine aannemers aan nieuwe straten steeds meer
die het samenvoegde met het goed Monnikenhuizerbeek tot landgoed arbeiderswoningen gebouwd.
‘Claerenbeeck’. De naam Klarendal is waarschijnlijk afgeleid van het dal waar de In 1856 werd de spoorlijn van Arnhem via Zevenaar naar Duitsland geopend.
beek op het landgoed door stroomt, ten oosten van de huidige wijk. De aanleg van de spoordijk heeft een grote invloed op Klarendal gehad
winkelgalerij talud Sonsbeeksingel, gesloopt omstreeks 1980 ten behoeve van spoorverbreding winkelgalerij talud Sonsbeeksingel in de jaren zeventig
7
8. aangezien deze een scheiding tussen de binnenstad en Klarendal vormde. Zo kon men in 1960 nog bij 16 verschillende zaken terecht voor bloemen en
Verbindingen naar het centrum waren nu alleen nog mogelijk via viaducten bij waren er destijds 25 cafés en 32 bakkers gevestigd. Veel winkels en cafés waren
de Hommelseweg en de Velperweg. op de straathoeken gevestigd, vaak met de ingang in de afgeschuinde hoek.
In 1926 kreeg Klarendal zijn eerste moderne winkelcentrum in de vorm van
Er werd in Klarendal niet alleen goedkoop en speculatief gebouwd maar er een winkelgalerij tegen het spoorwegtalud. Het moest een exclusief centrum
werd ook charitatieve bouw gerealiseerd gericht op de huisvesting van ouderen worden en ook bezoekers uit andere wijken trekken. Ondernemers werden
en armen. Een voorbeeld hiervan is het Luthers Hofje aan de Hommelseweg, pas na strenge selectie toegelaten. Er waren in totaal 18 winkels die moesten
momenteel een rijksmonument. concurreren met winkels aan de zuidkant van het spoor. De gevels trokken
Gemiddeld gezien waren de woonomstandigheden echter slecht. Met name met vooruitspringende en terugwijkende delen de aandacht van het publiek,
in het zuidwestelijke deel, bij de Peterstraten en de Putstraat ontstonden terwijl er ook luchtreclame in het ontwerp was geïntegreerd. Het geheel had een
dichtbebouwde krotten zonder riolering. Rond 1905 was Klarendal grotendeels modern, grootsteeds karakter. De galerij is in 1980 gesloopt vanwege de plannen
volgebouwd. De vernieuwing stagneerde vanwege de strengere eisen van de voor spoorverbreding. Destijds was verplaatsing niet aan de orde.
woningwet. Andere bijzondere functies die in Klarendal waren gehuisvest zijn de bioscoop
het Corso (voorheen Flora) Theater aan de Klarendalseweg 517, en het café-terras
Winkels naast de spoordijk bij de Velperpoort, verdwenen bij de sanering in de jaren ’60-
Naast woningbouw werden er ook scholen, kerken en winkels gebouwd en ’70 van de vorige eeuw.
kwamen er verschillende militaire gebouwen tot stand (onder andere kazerne
en bakkerij). Opvallend is het grote aantal winkels dat in Klarendal heeft
bestaan en hoeveel mensen in dezelfde branche werkzaam zijn (zie pag. 12).
1250: Klarendalseweg nog niet zichtbaar in systeem regio 1550: Klarendalseweg verbindt de stad met klooster Monnikenhuizen
8
9. Sanering Wijk in actie
Na de Tweede Wereldoorlog werd het gebrek aan onderhoud en vernieuwing De stadsvernieuwing heeft het aanzien van Klarendal ingrijpend veranderd. Van
in de wijk een steeds groter probleem. Dit gold niet alleen voor Klarendal maar de woningen is nu 40% van voor de Tweede Wereldoorlog en de rest grotendeels
ook voor het Spijkerkwartier, de Spoorhoek, Sint Marten en Heijenoord. De uit de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Hoewel de stadsvernieuwing
buurten waren dichtbevolkt en verwaarloosd, met name de woningen die in leidde tot meer en betere scholen, winkels en voorzieningen, hielden de
bezit van particulieren waren. Een reden daarvoor was dat de overheid de buurt problemen van drugsoverlast en illegale prostitutie aan. Op 24 september 1989
beschouwde als “te saneren” waardoor investeren voor eigenaren geen optie leidde dit opnieuw tot een opstand van bewoners.
meer was.
In de eerste saneringsplannen van eind jaren zestig werd een kaalslag met Een nieuw begin was het project “Klarendal Kom Op” dat in 2000 door de
grote verkeersdoorbraken voorgesteld, die onderdeel moesten gaan uitmaken gemeente en het Wijkplatform werd gelanceerd, met als doel de kwaliteit van
van de tweede ring rondom het centrum. Deze verkeersdoorbraken zouden wonen en samenleven in Klarendal te verbeteren. De gezamenlijk ontwikkelde
worden omzoomd door forse flats. Deze plannen stuitten op veel verzet van de ideeën werden gepresenteerd in het Wijkperspectief Kleur en Karakter, dat in
bewoners. In 1970 brak er een oproer uit, waarbij dichtgetimmerde woningen 2003 verscheen. In 2005 kreeg dit project een vervolg met “Klarendal gaat door”,
in brand werden gestoken en buurtbewoners slaags raakten met de politie. Een waarvan de ontwikkeling van het Modekwartier en de verplaatsing van het oude
paar jaar later heeft een aantal wijkbewoners zich verenigd in de Werkgroep stationspostkantoor concrete resultaten zijn. De zuidelijke rand van de wijk,
Klarendal. Uiteindelijk is er een compromis bereikt door middel van een waar het straatbeeld eerder werd bepaald door leegstaande winkelpanden en
stadsvernieuwing waarbij renovatie, nieuwbouw en instandhouding werden coffeeshops, is hierdoor sterk veranderd.
gecombineerd. Het bestaande stratenpatroon is hierbij niet aangepast.
1750: Klarendalseweg buiten de vesting van de stad 1900: Klarendalseweg ontwikkeld als arbeidersbuurt, spoorlijn snijdt de buurt af van het centrum
9
11. Klarendal nu
Ligging van Klarendal
Klarendal is gelegen aan de noordkant van het centrum van Arnhem. Belangrijke In het netwerk van regionale verbindingen heeft de Klarendalseweg van
ruimtelijke kenmerken zijn de korte afstand tot het centrum, de spoorzone als oudsher een lokale functie (ter ontsluiting van het klooster) in vergelijking
barrière, het hoogteverschil in de buurt en de positie van de Klarendalseweg. met de Rosendaalstraat of de Velperweg. Zowel per auto als per fiets is de
Klarendalseweg met name een verbindende route in de buurt maar geen
Vanaf de rand van het historische centrum (Velperplein) is het ongeveer 400 verbinding tussen bestemmingen hierbuiten. De verkeersstructuur in Klarendal
meter en dus 5 minuten lopen naar het begin van de Sonsbeeksingel. Dat is een kenmerkt zich door een aantal vrijwel parallel lopende straten (Klarendalseweg,
relatief korte afstand, maar om het volledige Modekwartier te kunnen belopen Agnietenstraat, Johannastraat, Rosendaalstraat) met daartussen kleinere straten.
moeten er flink veel meters worden afgelegd en barrières overwonnen [zie inzet Een deel van de langere straten is “geknipt” waardoor auto’s veel lusbewegingen
Loopafstanden en bijbehorende kaart]. Hierbij zijn niet alleen de daadwerkelijke moeten maken.
afstanden maar ook de fysieke barrières onderweg van belang, zoals de Naast de formele verkeersstructuur zijn er binnen Klarendal ook informele routes
spoorviaducten en onduidelijkheden in de route. Het hoogteverschil in de in de vorm van achterpaden.
Klarendalseweg is aanzienlijk, deze loopt vanaf het begin bij de Sonsbeeksingel
circa 15 meter omhoog tot aan de vijver bij Klarenbeek. Huidige functionele structuur
Ten opzichte van bijvoorbeeld 1960 is de bedrijvigheid aan de Klarendalseweg
De aanleg van het spoor is van grote betekenis geweest voor Klarendal. Hiervoor afgenomen. Momenteel betreft het niet-woonprogramma met name de
was de Klarendalseweg direct via de Hommelseweg verbonden met het ongeveer 40 (straks 50) modeateliers en wat kleinschalige bedrijvigheid. De
centrum. Door de aanleg van het spoor ligt het eerste stukje Klarendalseweg concentratie van de modeateliers bevindt zich langs de Sonsbeeksingel en aan
(de oude Klarendalseweg) nu binnen de Spoorhoek. De rest van de straat is te het begin van de Klarendalseweg. Verder naar het noorden neemt de intensiteit
bereiken via de Hommelseweg en de Sonsbeeksingel. Hoewel dus dicht op de van de winkels aan de Klarendalseweg snel af. De vergelijking tussen de functies
binnenstad gelegen is Klarendal wel een wijk “achter het spoor”. De kwaliteit van aan de Klarendalseweg uit 1960 en nu laat de potentie zien voor de straat om
de bestaande viaducten is dan ook essentieel bij de beleving van de aansluiting in de komende jaren een nog grotere menging aan functies te krijgen. Dit is
van Klarendal op het centrum. echter niet meer mogelijk voor de woningen die zijn gesloopt en herbouwd in
de stadsvernieuwingsperiode; door hun opzet (portieken, gesloten gevel aan de
Klarendal is een compacte woonwijk met weinig park en andere openbare straat) lenen die zich alleen voor wonen (zie kaart linkerpagina).
ruimte binnen de wijk. De speeltuin de Leuke Linde – gelegen tussen Sint Marten
en Klarendal - heeft daarom een belangrijk functie voor beide buurten. Halverwege de Klarendalseweg bevindt zich sinds 1996 het winkelcentrum
Ander groen op korte afstand is het Park Klarenbeek dat aan het einde van Klarendal waarin een aantal ondernemingen zijn gevestigd. De komst van café-
de Klarendalseweg (is de as van de Geert Grootestraat) eindigt in een mooie restaurant Goed in het naar de wijk verplaatste voormalige postkantoor vormt
vijverpartij. Ook het park Sonsbeek en de andere stadsparken liggen dichtbij met zijn bovenwijkse functie een belangrijke aanvulling.
Klarendal. In principe draagt deze parkengordel enorm bij aan de kwaliteit
van de wijk, maar de toegang van de wijk naar de parken kan sterk worden
verbeterd.
11
12. Functionele structuur Klarendalseweg 1960
Op deze kaart is verbeeld welke bedrijven er in 1960 waren gevestigd aan de Klarendalseweg en Sonsbeeksingel. De dichtheid en de varieteit van de (dagelijkse)
winkelvoorzieningen is hier aanzienlijk.
12
13. Huidige functionele structuur Klarendalseweg en omgeving
Ten opzichte van bijvoorbeeld 1960 is de bedrijvigheid aan de Klarendalseweg afgenomen. Momenteel betreft het niet-woonprogramma met name de 45 mode-ateliers en
wat kleinschalige bedrijvigheid.
13
15. Ontwikkelingen in de wijk
De belangrijkste ontwikkeling in de wijk is die van het Multifunctioneel Centrum
(vanaf hier: MFC) Klarendal op het terrein van de Menno van Coehoorn-kazerne.
Doelstelling voor dit terrein is het creëren van een bruisende locatie aan de
‘ruggengraat’ van de wijk, de Klarendalseweg door verschillende wijkfuncties
samen te brengen en elkaar te laten versterken. In het MFC worden belangrijke
buurtfuncties gehuisvest zoals een basisschool, peuterspeelzaal, wijkcentrum,
kinderopvang, sportschool en sportzalen, en het Centrum voor Jeugd en Gezin.
Naast het gebouwde programma komt er ook een wijkplein. In het noordelijke
kazernegebouw (in bezit van Woningcorporatie Volkshuisvesting) wordt gedacht
aan een culturele bestemming die gebruikers zal aantrekken vanuit heel
Arnhem. Voor het programma van het MFC geldt dat het gedeeltelijk om nieuwe
functies gaat en gedeeltelijk om het verplaatsen of samenvoegen van bestaand
programma. Er komen dus in de buurt ook enkele gebouwen en locaties vrij.
Verder komt er woningbouw aan de Zwaluwstraat. Het gaat hier om ca 100
woningen. Daarnaast verliest de kazerne van de Koninklijke Marechaussee
aan de Thomas a Kempislaan – een gemeentelijk monument - haar functie. De
Dienst Domeinen is op zoek naar een nieuwe functie voor het gebouw.
visualisatie woningbouwplan Zwaluwstraat
Als onderdeel van het verder versterken van de mode-infrastructuur in Arnhem
komt er een nieuwe “mode-incubator” aan de Sonsbeeksingel. Dit is een plek
waar startende ondernemers worden geholpen met een werkplek, coaching en
advies op financieel vlak. Met het oprichten van een mode-incubator wordt het
mogelijk dat ondernemers zichzelf sneller en succesvoller kunnen ontwikkelen.
De incubator is een broedplaats en dient voor de versnelling van het
ondernemerschap van modetalenten. ArtEZ en de gemeente Arnhem hebben
het initiatief genomen, de financiering is afkomstig van provincie Gelderland,
gemeente en ArtEZ. De incubator is per 1 januari 2011 gestart in Klarendal aan
de Sonsbeeksingel. Het pand wordt gehuurd van Volkshuisvesting.
De Stichting Dutch Fashion & Design Center (waar de innovatieve
productenwinkel Arnhem Coming Soon onderdeel van is) realiseert de incubator
en huurt daarvoor een pand van Volkshuisvesting aan de Sonsbeeksingel. Door
het profiel van Klarendal als Modekwartier was is logisch dat de incubator daar
zou worden gevestigd. De Provincie Gelderland, gemeente en ArtEZ financieren visualisatie ontwerp MFC (beeld: ‘De zwarte hond’)
het initiatief. Tenslotte komt er aan de achterzijde van “Goed” aan het Putplein 15
een kleinschalig art-hotel met ongeveer 20 kamers en een eigen café.
17. De kracht van Klarendal
Klarendal is door zijn ligging, karakter en bevolkingssamenstelling een unieke
wijk binnen Arnhem. Op de kaart zijn de typerende bestaande kwaliteiten en
de belangrijkste mogelijke nieuwe kwaliteiten van de wijk aangegeven. Niet
alleen in de buurt maar ook in de directe nabijheid zijn een aantal bijzondere
kwaliteiten te vinden die Klarendal potentie geven. Binnen de buurt gaat het om:
- de bestaande monumentale bebouwing en het cultureel erfgoed;
- de transformatie van het voormalige postkantoor als bovenwijkse
trekker;
- de Leuke Linde als groene plek, speelplaats en ontmoetingsplek aan de
rand van de buurt;
- het posttheater aan de Rosendaalstraat;
- het vernieuwende karakter dat het project 100% Mode met zich
meebrengt.
Buiten de buurt zijn op korte afstand de volgende kwaliteiten aanwezig:
- parken Klarenbeek (met daarbinnen het openlucht zwembad),
Sonsbeek, Angerenstein en Presikhaaf )
- station Velperpoort aan het einde van de Sonsbeeksingel
- het centrum van Arnhem.
Op basis van de genoemde analyses komen we tot de volgende conclusies
van het onderzoek. We gaan daarbij eerst in op de waarde van het concept
Modekwartier zelf. Vervolgens trekken we conclusies over de Sonsbeeksingel
en Klarendalse weg, hun beloopbaarheid, de levensvatbaarheid van
publieksfuncties en hun relatie met het centrum. Daarna volgt een beschrijving
van wat een nieuw ‘punt in de verte’ voor de wijk zou kunnen zijn, aangevuld met
twee mogelijke toekomstscenario’s voor Klarendal als Modekwartier.
17
19. 3
Conclusies
Conclusie 1: De waarde van het project 100% Mode eerst sinds decennia weer naar de wijk om positieve redenen. Elders blijkt bij
Het eerste deel van de vragen die de gemeente heeft gesteld is gericht op de vernieuwingswijken dat een structurele verandering van een wijkimago pas
duurzaamheid van de investering in het project 100% Mode en de logica van het werkelijk optreedt als mensen ook daadwerkelijk in de wijk komen; brochures
ontwikkelen van Klarendal als een Modekwartier. zijn meestal zinloos als poging om van buitenaf een imago te keren. Immers:
lezen is één, pas zelf aan den lijve ervaren maakt dat het beeld van buitenaf van
Organisch een wijk definitief kan veranderen.
De wijk Klarendal is gezegend met een vooruitstrevende en ondernemende
woningcorporatie Volkshuisvesting. Die heeft de bijzondere visie van Ook de bevolking zelf (het beeld van binnenuit) ontwikkelt na decennia van een
Klarendal als Modekwartier geïntroduceerd en omarmd als middel voor de cyclus van neergang-protesteren-korte investeringen-loslaten-neergang etc nu
stedelijke vernieuwing. Deze wijze van stedelijke vernieuwing is een unicum de laatste twee jaar meer structureel vertrouwen in de vooruitgang van de wijk,
in Nederland en heeft dan ook landelijke bekendheid gekregen. Bijzonder is zo blijkt uit imago onderzoek van Volkshuisvesting. Er is meer zelfvertrouwen,
dat hier al vroegtijdig, zoals nu inmiddels op meer plekken gebeurt, voor een maar ook meer vertrouwen in de autoriteiten gekomen. De nieuwe inrichting
meer organisch vernieuwingstempo is gekozen, met een aanpak gericht op van de openbare ruimte maakt dit ook zichtbaar.
katalyseren met niet-woonfuncties, in plaats van ‘uitgummen en nieuwbouwen’
via grootschaliger sloop-nieuwbouw. De historische kwaliteiten van de wijk en Aansluiting op de wijk zelf
de sociaal-economische structuur blijven zo beter voor de wijk behouden. Het modeconcept is binnen de wijk op zich logisch op zijn plek gezien de grote
hoeveelheid kunstenaars en kunststudenten in de wijk. Samen met de recente
Duurzaamheid nieuwe (vaak ook culturele) instroom maken zij volgens de geïnterviewden
Het project 100% Mode is, in combinatie met investeringen als Goed Proeven eenderde van de bevolking uit. Gek genoeg legt het concept van het
en binnenkort het Multi Functioneel Centrum (MFC), mits aangevuld met een Modekwartier (nog) beperkt verbinding met kunstenaars uit de wijk zelf, hoewel
publieksfunctie die bezoekers uit heel Arnhem trekt, een uitstekende investering de corporatie met recente muurschilderingen wel meer dat verband aan het
in een duurzame verbetering van de wijk Klarendal. leggen is.
Er is in heel Arnhem en daarbuiten door het modeconcept en Goed Proeven De oud-Klarendallers, ook eenderde van de bevolking, ervaren de transitie
veel interesse in de wijk ontstaan. Er is veel free publicity gekomen. Maar als moeilijk. Ze waarderen de verbeteringen en het definitief verslaan van
nog belangrijker: Arnhemmers van buiten de wijk komen nu in feite voor het de drugs maar verliezen verhoudingsgewijs invloed en de wijkcultuur
19
20. Loopafstanden centrum Arnhem naar Klarendalseweg
Mensen blijven in een straat lopen en gaan zwerven naar zijstraten als ze ongeveer elke 6
meter een nieuwe etalage, een nieuwe deur naar een mogelijke bestemming tegenkomen.
Vanaf onderbrekingen langer dan 50 m wordt het moeizaam om de doorstroming erin te
houden.
Als we virtueel vanuit het winkelhart van Arnhem richting Klarendalseweg lopen, alsof we
met boodschappentassen in de hand aan het zwerven zijn dan komen we tot het volgende
beeld:.
- We beginnen bij de Telefoonstraat. Die straat en Velperplein zijn samen 150 m
lang en worden niet begeleid door functies, 2 minuten lopen zonder
publieksvoorziening. Op zichzelf al funest voor de doorloop.
- De Van Muijlwijkstraat voegt hier 100 aan toe (wat het totaal brengt op 250 m),
nog een minuut erbij.
- De Hommelstraat is 200 meter (totaal: 450 m). Het lastige is dat de Hommelstraat
als afslag vanaf de Telefoonstraat niet zichtbaar is. Er is geen ‘lonkend
perspectief’. De Hommelstraat zelf wordt wel verbeterd, wat goed zal zijn voor
de uitstraling. Het is echter sterk de vraag of dit tot doorstroming vanuit het
centrum zal leiden, gelet op de eerdere barrières.
- De Sonsbeeksingel, het goede deel tot aan de Klarendalseweg is 100 m (totaal:
550 m). Hier gaat het goed! Dit is het stuk waar het 100% Mode concept het
beste uit de verf komt. Klein nadeel is dat de Sonsbeeksingel maar aan één zijde
publieksfuncties heeft: aan de andere kant ligt het spoortalud.
- De Klarendalseweg is in totaal 1200 m. Dit is veel langer dan bijvoorbeeld de
Haarlemmerstraat in Amsterdam (880 m).
- Het Modedeel tot aan de Koolstraat is 100 m. Dit deel bevat ateliers. Daarna valt
er een gat. Eventueel is er een afbuiging naar het nieuwe Putplein mogelijk,
terug naar de Sonsbeeksingel.
- Het deel tot aan de molen en Catherijnestraat is 150 m (totaal Klarendalseweg is
nu daarmee 250 m). Dit deel bevat door de bouw weinig mogelijkheden om
voorzieningen in de plint op te nemen, wat opnieuw een dodelijk gat voor de
doorstroming oplevert.
- Het deel tot aan het winkelcentrum is 350 m (totaal 600 m). Ook in dit deel
zijn er door de stadsvernieuwing uit de vorige eeuw weinig mogelijkheden voor
publieksfuncties in de plint (de begane grond)
- Het deel tot aan het geplande multifunctioneel centrum is vervolgens 250 m (in
totaal 850 m). Hier zijn en worden wel enkele modeateliers gevestigd, maar het
aantal publieksfuncties is relatief dun. Het totaal is als spontane looproute
onoverbrugbaar.
- De route loopt daarna nog door langs de Mussenwijk naar de Geert Grootestraat
en het water, in totaal nog eens 425 m. Dit voelt echter al niet meer als
onderdeel van de Klarendalseweg aan.
20
21. wordt langzamerhand vervangen door een cultuur die ze niet meer als de gangen door even langs de ateliers gaan flaneren. Zo signaleert de eigenaar van
hunne ervaren (‘wij hebben niets met die mode’; ‘we raken de macht kwijt’). de Mediamarkt (Van Muijlwijkstraat richting Hommelstraat) dat hij ’s avonds veel
Volkshuisvesting besteedt daar nu meer aandacht aan (tweedehands kleding meer omzet draait dan overdag.
winkel, mee bepalen van muurschilderingen). Belangrijke punten in de wijk
voor Oud-Klarendallers zijn Tabakswinkel Simone, Visboer, Café Simmers in de Naar een nieuwe balans
wijk zelf en Alberts Puntje in de binnenstad; belangrijke tradities het levenslied De wijk leent zich door zijn ligging in de stad en zijn organische, (cultuur)
en worstelen. Dit zijn aanknopingspunten voor het leggen van nieuwe historische structuur net als St Marten voor transformatie als de Jordaan van
dwarsverbanden. Arnhem. Om die transformatie te bestendigen en de wijk niet zoals in het
verleden is gebeurd na een reeks van investeringen opnieuw te laten wegzakken
Het project 100% Mode legt nog geen verbinding met migranten en hun cultuur. is een betere balans in bevolkingssamenstelling en koopkracht in de wijk nodig,
Bruidsmodewinkels worden opvallend genoeg niet gezien als onderdeel van waardoor de wijk meer zichzelf kan gaan dragen. Het beeld is niet dat Klarendal
het concept. De migranten, ook eenderde van de bevolking (om precies te zijn een hoofdzakelijk rijke wijk wordt, daar leent de wijk zich niet voor, maar ten
25% niet-westers en 10% westers; Turken zijn de grootste groep met 13%), zijn opzichte van de bevolkingssamenstelling nu is er de kans om een iets betere
bij degenen die als investeerders over de wijk beslissen nauwelijks in beeld. mix te krijgen van huishoudens met weinig geld en huishoudens die wat meer
Onduidelijk is wat hun routes, routines, relaties en rituelen in de wijk zijn, waar te besteden hebben. Het aandeel sociale huur (64% in 2010, ten opzichte van
zij elkaar ontmoeten of ze uit specifieke herkomstgebieden kwamen. Het is 40% in de gemeente Arnhem als geheel) is daarvoor bepalend. Om deze betere
door de interviews niet bekend geworden of er een tweede of derde generatie balans te krijgen is het uiteindelijk nodig dat de corporaties hun meerderheid
ontstaat die in de wijk wil blijven, en als dat zo is, wat hun wensen zijn. De enige verkopen. De investeringen in mode, gastronomie en 3D (design, duurzaamheid
migrantencoördinator die er was, is recent gestopt. en delicatessen in St. Marten) moeten dan nog wel zo’n vijf jaar doorgaan (totdat
via verkoop het ‘tipping point’ is bereikt, het moment dat de wijk niet weer
Openingstijden en arrangementen opnieuw zal wegzakken maar zichzelf als sterke wijk in Arnhem overeind zal
Op korte termijn is er een sterke verbetering mogelijk van het concept van de blijven houden).
openingstijden. De afspraak is nu donderdag-vrijdag-zaterdag open, maar toch
komt het vaak voor dat klanten voor een dichte deur staan. We troffen mensen Zoals het er nu voor staat zal met het toenemen van de koopkracht de mode
die uit Den Helder voor het Modekwartier naar Arnhem waren gekomen, maar daarna gaandeweg uit de wijk kunnen verdwijnen, tenzij er nu nieuwe
op het moment dat de winkels open zouden moeten zijn hoofdzakelijk voor spelers het concept meer vanuit de mode verder zullen gaan aanjagen. Als
dichte deuren stonden. Zij zullen nooit meer terugkomen en thuis eerder de koopkracht toeneemt, ontstaat er immers draagvlak voor voorzieningen
een negatief verhaal vertellen. Anders dan de nu geldende afspraak zou het die een hogere huur kunnen opbrengen. Als de huren van de panden aan
mogelijk zijn de openingstijden nòg specifieker te maken, bijvoorbeeld juist de Klarendalseweg op termijn gaan stijgen zal een deel van de modeateliers
altijd alleen op zaterdag en zondag open (onderscheidend ten opzichte van de die niet meer kunnen betalen en zullen nieuwe huurders hun intrek nemen.
andere winkels en sluit aan bij wensen van bezoekers van buiten Arnhem die Het verdwijnen van het modeconcept zou de investeringen in het ter plekke
vooral in het weekend willen komen). Een andere mogelijkheid is om alleen op opgebouwde imago als Modekwartier teniet doen. Op zich hoeft dat voor de
bepaalde avonden open te zijn, en dan een arrangement met Goed Proeven wijk Klarendal geen desastreuze gevolgen te hebben als de ateliers worden
aanbieden, zodat bezoekers die daar uit heel Arnhem komen eten tussen de vervangen door andere functies en als het ‘tipping point’ inmiddels is bereikt.
21
22. Omgeving Velperpoortstation Mensen die van buiten Arnhem komen om het modekwartier te bezoeken kunnen enerzijds lopen
Vanuit het verbeteren van de kwaliteit van Klarendal en het Modekwartier is het wenselijk door de stad vanaf Centraal (maar is een onduidelijke route en duurt best lang) of anderzijds per
de omgeving van het Velperpoortstation aan te pakken. Momenteel is het een versnipperd trein vanaf Centraal naar Velperpoort. Dat is qua reistijd een voor de hand liggende keuze maar dit
gebied zonder continuiteit in openbare ruimte, programma en inrichting. Het gebied wordt stelt wel eisen aan de kwaliteit van het station(sgebied). Het moet een prettige entree zijn en het
gedomineerd door het snelle verkeer. In de jaren zestig is gekozen voor een optimale Modekwartier moet vanaf daar al te beleven zijn.
doorstroming van auto en trolleybus waardoor het langzaam verkeer het kind van de rekening Het doel voor de aanpak van het stationsgebied zou dus tweeledig moeten zijn:
werd. Er zijn wel verbindingen voor fiets en voetganger naar de stad maar deze zijn niet 1. aantrekkelijk doorstroomgebied voor de Arnhemmer naar de stad
aantrekkelijk. Als je bijvoorbeeld vanaf de Rosendaalstraat met de fiets richting stad wilt 2. aantrekkelijke entree van het Modekwartier voor de bezoeker van buiten
dan moet je eerst door de (lage) fietstunnel heen, vervolgens na de tunnel de drukke van
Muijlwijkstraat oversteken en dan (niet langs een gevel maar langs de trolleybus!) richting stad. Om dat te kunnen bewerkstelligen hebben we de volgende kansen gezien:
Daarnaast wordt de route niet begeleid door een levendig programma in de plinten. Er is weinig - verdichting/ transformatie van de bouwblokken in de stationsomgeving, bijvoorbeeld
programmatische relatie tussen de bouwblokken aan de noord- en zuidzijde van het station en bij het bouwblok van de Parkeergarage en het tankstation;
er zit heel weinig programma (plinten) kort op het station. De aansluiting op de omgeving is - het vervangen van een deel van het talud door een open constructie met daaronder
hierdoor heel moeizaam. nieuw programma. Hierbij wordt de doorsteek met name gericht op de kleinschalige
gevels van Klarendal gericht en niet op het kantoor aan de noordzijde;
De aanwezige openbare ruimte rondom het station lijkt een restruimte die gebruikt wordt - aan de noordzijde van de fietsenstalling een nieuwe inrichting maken. Er valt aan te
voor fietsenstalling, parkeren en kiss&ride in plaats van een aantrekkelijk verblijfsgebied ter denken het fietspad hier op te heffen en deze alleen door de Arbeidsstraat te
begeleiding van de route. leiden. Hierdoor ontstaat ruimte voor een nieuwe inrichting en evt nieuw programma;
Ook de huidige stationsbebouwing van het draagt niet bij aan de verblijfskwaliteit, het - waar mogelijk aantrekkelijker maken van fietsroutes naar de stad, bijvoorbeeld fietsers
geheel heeft een grote massa (met een beperkt programma) en een erg robuuste en gesloten rechts door de Van Muijlwijkstraat (dat scheelt EN een oversteek EN je fietst langs een
uitstraling. wand).
Voor de routing is het belangrijk welke gebieden en voor wie je met elkaar wilt verbinden. De Verder is het nog denkbaar om de Mode als route breder te “etaleren” door bijvoorbeeld een
Steenstraat aan de zuidkant van het station heeft zijn afzetgebied op het niveau van de buurt/ serie objecten/ folies (formaat Parijse Kiosk/ telefooncel) in de stad te plaatsen die de route naar
wijk en kenmerkt zich door speciaalzaken op het gebied van etenswaren en andere producten. Klarendal markeren en waarin de ontwerpers met etalagepoppen of films of interactief hun werk
Klarendal met zijn modekwartier heeft een lagere dichtheid van winkels maar heeft als kunnen promoten.
afzetgebied een hoger ambitieniveau, namelijk voor heel Arnhem en zelfs regionaal/ landelijk.
Velperpoortstation huidige situatie Velperpoortstation knelpunten Velperpoortstation kansen
22
23. Voor Arnhem als modestad is dan het wel noodzakelijk om een plan klaar historische oorzaken.
te hebben voor waar de vertrekkende ateliers in de volgende fase zich het Het Velperplein en Van Muijlwijkstraat zijn grote ‘gaten’ richting Hommelstraat
beste in de stad kunnen vestigen: waar is versterking van de modeketen het die zelf ook nog moet worden getransformeerd. De transformatie van de
meest logisch, ook in relatie tot de dan belangrijke gebieden binnen Arnhem? Hommelstraat is belangrijk, maar uit de analyse van de loopafstanden blijkt
We werken deze gedachte in de laatste paragrafen uit in twee mogelijke dat het zeer de vraag is of die werkelijk zal leiden tot het doortrekken van de
toekomstscenario’s. centrumsfeer naar Klarendal. Ook Steenstraat – Velperpoort aan de oostzijde zijn
moeilijk te verbeteren ‘gaten’.
Met al deze suggesties voor verbetering is de investering van het project 100%
Mode ook nu al als waardevol te beschouwen, mits de huidige investerende Samenhangende looproute?
partijen het trekkerschap nog ongeveer vijf jaar weten vol te houden tot en met De Klarendalseweg zelf is te lang om één samenhangende looproute te zijn en er
het ‘tipping point’, waarna de investeringen bestendigen door de nieuwe balans liggen geen bestemmingen achter de straat die het tot een logische doorgaande
in de bevolkingsopbouw van de wijk. Zouden de partijen het op dit moment route maken.
al loslaten, dan ligt het vervliegen van de gedane investeringen op de loer. Op De plinten van de panden lenen zich vanwege de stadsvernieuwingsblokken en
korte termijn zijn er daarbij enkele belangrijke verbeteringen uit te voeren, zoals de kwetsbare monumenten op te veel plekken niet voor een aaneengesloten
het actiever betrekken van Oud-Klarendallers en migranten; en het verbeteren ontwikkeling, ook al zou daar een markt voor zijn. Dat draagvlak is momenteel
van het openingstijden concept. beperkt, want de straat is afhankelijk van het eigen draagvlak van de wijk. De
keuze om in 1996 het winkelcentrum Klarendal te open heeft als logisch gevolg
Conclusie 2: Relatie centrum met Sonsbeeksingel en dat de kleinschalige middenstand verder in de straat afneemt. Daarnaast speelt
Klarendalseweg het hoogteverschil een beperkende rol en de hoofdroutes voor fietsers en auto’s
Het tweede deel van de door de gemeente gestelde vragen is gericht op de lopen buiten het gebied om (Hommelstraat, Rosendaalseweg, Velperweg). Heen
samenhang tussen Sonsbeeksingel/Klarendalseweg en het centrum en het beeld en weer lopen vanuit het centrum zal hooguit in de eerste 50-100 m gebeuren.
van de Klarendalseweg als aaneengesloten lint. Als we naar de cultuurhistorische ontwikkeling van de Klarendalseweg kijken,
dan is dit ook nooit een hoofdroute geweest.
Onderdeel binnenstad?
De analyse van de loopafstanden (pagina 20) en de vergelijking met straten Strijkijzer?
elders (bijlage 2) leidt naar aanleiding van de door de gemeente voor dit De gemeente heeft “het rondje strijkijzer” geïntroduceerd, gevormd door de
onderzoek gestelde vragen over de relatie tussen de Sonsbeeksingel en de belangrijkste looproutes in het Velperpoortdistrict en als verbinding met de
Klarendalseweg en het centrum tot de conclusie dat deze geen onderdeel binnenstad. Hoewel de Sonsbeeksingel wel onderdeel uitmaakt van deze route,
zullen gaan uitmaken van het winkel- en zwerfcircuit van de binnenstad. doet de Klarendalseweg – en hiermee een groot deel van het Modekwartier –
Daarvoor is het gebied te afgelegen, de loopafstanden te groot, de omvang niet mee.
van het gebied dat als centrum kan functioneren op Arnhemse schaal niet Een alternatieve route centrum – Hommelstraat – Sonsbeeksingel –
groot genoeg, zijn de wegen niet omringd met bestemmingen die leiden tot Klarendalseweg – Catherijnestraat – Velperpoort – centrum (het ‘strijkijzer
omvangrijke bezoekersstromen en moeten er te veel barrières met ‘gaten’ in de plus’) zou op de kaart bezien een alternatief bieden om een meer sluitend
plinten worden overwonnen. De onderbreking van het spoor en het hierdoor circuit te krijgen. Maar, de Catherijnestraat (275 m) zelf leent zich niet voor
afbreken van de voorheen doorlopende Klarendalseweg zijn hiervan belangrijke publieksfuncties, en het deel Klarendalseweg tussen Koolstraat en molen (150
23
24. Het “rondje strijkijzer” raakt aan het Modekwartier maar creërt geen route door de Klarendalseweg.
Het project 100% Mode beslaat de hele Klarendalseweg maar heeft zijn zwaartepunt in de zone
zuidpunt Klarendalseweg - Sonsbeeksingel.
Promenade plantée in Parijs
Mogelijk alternatieve route ‘strijkijzer plus’ met het zwaartepunt van het Modekwartier binnen de
24 driehoek Klarendalseweg - Sonsbeeksingel - Koolstraat. Verder langs de Klarendalseweg neemt
de intensiteit van het programma af.
25. m, na de eerste 100 m Klarendalseweg met wel functies) evenmin. Een eerdere de Sonsbeeksingel. Bij een dergelijke ingreep is dan wel aandacht nodig voor
afslag na het modedeel (100 m) via de Koolstraat (100 m) naar toekomstig hotel het huidige groene karakter van het talud, dat een kwaliteit geeft aan de straat.
en Putplein zou kunnen, maar ook in de Koolstraat lenen alleen enkele plinten Een goed voorbeeld hiervan is de ‘promenade plantée’ in Parijs, waar ateliers zijn
aan de westzijde zich voor vulling met publieksfuncties. Het eerste pand is een gerealiseerd in één laag met daarboven een groene beplanting. Een vanaf het
grote blinde muur die wellicht met een muurschildering publiek de straat in zou spoortalud hangende beplanting is hier ook denkbaar.
kunnen verleiden.
Zelfs het aan het centrum hechten van alleen de Sonsbeeksingel is moeizaam. Op eigen kracht
Het stuit op dezelfde barrières (Muijlwijkstraat/Hommelsweg en Velperpoort). Er Om de Klarendalseweg en het Modekwartier als geheel aan te laten sluiten op
komen nog nieuwe impulsen aan de Sonsbeeksingel (hotel met pleintje, mode het bestaande centrum moeten dus teveel barrières worden geslecht. Er liggen
incubator), maar na het eerste deel Sonsbeeksingel (Hommelstraat tot Goed, 100 meer kansen in het creëren van een aparte bestemming met een eigen en
m) is het tweede deel tot aan station Velperpoort (300 m) nog niet gevuld met onderscheidend karakter (en daarbij horende openingstijden). Dat betekent:
publieksprogramma. Overigens liggen hier wel mogelijkheden om de panden blijven uitgaan van het uitgangspunt om van het Modekwartier Klarendal een
tussen incubator en station Velperpoort met publieksfuncties te vullen, en lenen trekker op zich te maken voor de ‘avontuurlijke shoppers’ die doelgericht de
de panden zelf zich daar ook voor. Dit is zeker kansrijk als de Velperpoort zelf modeateliers in de wijk komen bezoeken.
meer wordt ontwikkeld.
Clusters langs de Klarendalseweg
De Steenstraat zelf zal door het ingestelde winkelstraatmanagement nieuwe De Klarendalseweg is te lang en kent te veel onderbrekingen om een
impulsen krijgen. De straat heeft veel winkels met een buurtfunctie en is door aaneensluitende economische as te worden waarlangs ononderbroken
de barrière van het Velperplein niet aangesloten op de loopstromen langs de voetgangersstromen zullen lopen. Dat wil niet zeggen dat er geen economische
winkels in de binnenstad. Maar er is ook een flink aantal speciaalzaken met een functies te vinden zullen zijn; ze zullen alleen eerder in clusters zijn opgebouwd
buurtoverstijgende functie gevestigd (één van Arnhems beste banketbakkers, die niet per se als lijn een reeks vormen, maar eerder vanuit hun omgeving
Italiaanse delicatessen, kickboxkleding, biologische slager, modelspoorwinkel, worden gevoed. Die clusters zullen dan vooral een functie vervullen voor
postzegelverzamelwinkel, winkel voor kunstschilderbenodigdheden). Deze de directe omgeving, of als ze meer gespecialiseerd zijn, een eigen publiek
hebben echter elk meer hun eigen publiek dat ze aantrekken. Het belangrijkste kunnen aantrekken. Naarmate de koopkracht in de wijk in de komende jaren
voor Klarendal is dat de straat een zeer beperkt modekarakter heeft. Functioneel meer in balans komt zal er draagvlak ontstaan voor nieuwe ambachtelijke
gezien zal er daardoor niet gemakkelijk een verband zijn te leggen met het functies, persoonlijke dienstverlening, specialistische winkels, een klein
Modekwartier Klarendal. gespecialiseerd restaurant voor de buurt en het gebruik van ruimtes in de
plinten voor zelfstandige ondernemers uit de wijk. Het verder versterken van
Een ander probleem van de Sonsbeeksingel dat die maar aan één kant het Modekwartier is ook een optie, afhankelijk van het te volgen scenario (zie de
publieksfuncties kan hebben, terwijl goede winkelstraten een circuit met twee laatste twee hoofdstukken).
kanten hebben. Bij toekomstige spooruitbreiding zou als oplossing hiervoor
een ‘Tussen de Bogen’-achtige verandering van het spoortalud te overwegen Profiel Klarendalseweg – Steenstraat – Hommelstraat/Hommelseweg
zijn (zoals in Amsterdam is gemaakt met werkplekken en ateliers onder het De vraag is welk profiel deze drie straten ten opzichte van elkaar kunnen
spoortalud), of een galerij bebouwing zoals oorspronkelijk aanwezig was aan of moeten ontwikkelen, al was het alleen maar om te voorkomen dat bij de
25
27. aanpak van de drie straten te veel in dezelfde vijver wordt gevist. Wel met multiculturele winkels. Hier kan worden gedacht aan multiculturele winkels op
de kanttekening dat de vraag is hoezeer stedelijke gebieden en straten zich eetgebied maar ook meubelzaken, schoenen en (interieur)stoffen.
werkelijk laten thematiseren volgens een label, en hoezeer er de werkelijkheid In de invloedsfeer van het centrum van Arnhem is er geen wezenlijk alternatief
van de stedelijke dynamiek die zijn eigen weg zoekt. voor die rol.
Alle drie de straten hebben een functie voor de omliggende buurt, of kunnen
die de komende jaren gaandeweg meer ontwikkelen (in het geval van de
Klarendalseweg). Op dat gebied is weinig afstemming nodig en kunnen
de verschillende straten prima naast elkaar bestaan. Wel is wellicht meer
afstemming nodig waar er meer bovenwijkse functies worden aangetrokken of al
aanwezig zijn in elk van de straten, en om wat voor soort functies het dan gaat..
De Steenstraat is geen onderdeel van de looproutes van de binnenstad,
maar ligt er wel dicht tegenaan. Voor de bovenwijkse functies heeft de straat
momenteel een prima plaats als milieu net naast de binnenstad. Winkels als de
kickboxkledingspecialist en de modeltreinenspecialist hebben elk een eigen,
heel specifiek publiek, dat vooral direct op die ene winkel afkomt, niet zozeer
de straat als geheel, misschien nog een aanvullende boodschap in een winkel
ernaast mee pikt en daarna ook weer verder gaat. Het is het type winkels dat
graag in de nabijheid van de binnenstad verkeert, maar daar de huren niet kan
of wil betalen. De Steenstraat zou zich nog kunnen versterken tot een straat met
speciaalzaken in het voedings en/of drankensegment. Momenteel is er al een
aantal van dat soort zaken aanwezig waaronder een chocolaterie, een ijswinkel,
een kaaswinkel en verschillende bakkers. Het zou interessant zijn deze aan te
vullen met winkels die zich specialiseren in bijvoorbeeld bijzondere taarten,
koffiebonen en thee, noten of olijfolie.
Voor de Klarendalseweg zullen we in de komende hoofdstukken een profiel
schetsen dat voor de bovenwijkse functies is gericht op (vanzelfsprekend) mode
en ambachtelijke specialiteiten.
De Hommelstraat / Hommelseweg is onderdeel van het 3D-concept
(duurzaamheid, delicatessen, design) maar dat lijkt op dit moment nog niet echt
in de straat zelf al geworteld. Veel logischer lijkt het om daar in te zetten op het
versterken en meer naar bovenwijks niveau tillen van de al aanwezige talrijke
27
29. 4
Een nieuw ‘Punt in de Verte’ (PIDV) voor Klarendal
Hoewel het Modekwartier een uniek concept is, ontbreekt op dit moment bevolking waarbij stedelingen zich thuis voelen, de betaalbaarheid en de
nog duidelijke gedeelde koers voor meer de wijk Klarendal als geheel. Het historische, organische uitstraling. Dat betekent: een positionering als een
Wijkactieplan (2007) bevat veel goede maatregelen maar geen duidelijk betaalbare, organische, stedelijke, spontane en historische wijk voor stedelijk
gedeeld streefbeeld van de toekomst van de wijk. Wat is gewenste georiënteerde culturele gezinnen met kinderen, voor de tweede en derde
bevolkingssamenstelling? Wat voor type wijk wordt Klarendal? Immers, een wijk generatie migranten, voor studenten en voor oud-Klarendallers, ook al wordt
is niet maakbaar, en de toekomst niet kenbaar, maar handelen zonder richting het aandeel van die laatste groep wat kleiner. Het gaat er niet om dat al die
is weer het andere uiterste. Zonder een in beton gegoten masterplan voor groepen veel met elkaar moeten, sterker nog, elk hebben ze deels hun eigen
te stellen is het wel zinvol al het korte termijn handelen te voorzien van een voorzieningencircuits – maar wel bestaat er steeds een aangename balans. Net
handelingsperspectief, een stip op de horizon om op af te vliegen, een punt in zoals ze in de Jordaan in Amsterdam goed naast elkaar bestaan.
de verte waar vele routes heen kunnen leiden. Routes die onderweg kunnen De eerder genoemde kwaliteiten van Klarendal geven hieraan inhoud.
afwijken en ook langs andere paden op dezelfde plaats kunnen uitkomen Maar ook met het bieden van trots op de eigen cultuur van elk van de genoemde
– gaandeweg is zelfs het verleggen van het ‘PIDV’ mogelijk. Toch maakt een groepen. De viering van het levenslied krijgt evenveel respect als met de
handelingsperspectief dat korte termijn acties richting kunnen krijgen en meer viering van de studentencultuur of rituelen uit het land van herkomst. Het zijn
worden dan ad-hoc beleid. de gemeenschappelijke voorzieningen als het toekomstige Multi Functioneel
Centrum (MFC) die daarvoor het podium moeten bieden.
Betaalbare, organische, stedelijke en historische wijk
Wat kan dat PIDV zijn? Als we uitzoomen en de kaart van heel Arnhem overzien, Kindvriendelijk Klarendal
en dan kijken naar hoe St. Marten en Klarendal daarin liggen, dan zijn dit in Vooral nieuw in deze opsomming zijn de stedelijk georiënteerde gezinnen met
Arnhem dè wijken met veel potentie om – zoals al eerder genoemd – een kinderen: Kindvriendelijk Klarendal. De wijk is kansrijk om hen meer aan zich te
‘Jordaan-effect’ te ondergaan. Klarendal kan een geliefde, kleinschalige, binden. Het hoeven niet per se nieuwe groepen van buitenaf te zijn, het kunnen
gemengde, stedelijke, spontane wijk worden met veel cultureel kapitaal, dicht ook gezinnen zijn die ontstaan en de wijk niet verlaten. Om deze interessante,
tegen het centrum aan, met een historische structuur, en op termijn wat meer stedelijke groep te binden is het volgende nodig.
balans in koopkracht, nooit eenzijdig rijk zoals andere wijken in Arnhem centrum
recent is overkomen, maar een aangename menging met het meer volkse 1) Het samenvoegen van beneden/bovenwoningen. Naar ons weten is dit
karakter dat de wijk ook heeft en houdt. nu nog geen beleid. Er is nu de curieuze situatie dat mensen die slecht
Het ligt voor de hand om voort te bouwen op de kwaliteiten: het aanwezige ter been zijn in hun kleinere benedenwoning een tuin krijgen, maar
culturele kapitaal, de kansrijke voorzieningen in en rond de wijk, de gemengde
29
30. daar niet op zitten te wachten, en gezinnen met kinderen in de grotere Angerenstein en Presikhaaf hebben een duidelijk profiel; ‘Klarenbeek’
woning boven hen terecht komen. minder. Het Park Klarenbeek speelt momenteel nog maar een beperkte
Daar hebben zij hoewel ze het graag zouden willen geen of beperkte rol voor de bewoners van Klarendal. Er is een beter en meer op
buitenruimte en bezorgen ze onbedoeld de benedenburen stadsgezinnen ontwikkeld programma in het park nodig, betere
geluidsoverlast. Als de gemeente en corporatie de groep ouders verbindingen vanuit Klarendal naar Klarenbeek en duidelijker
met kinderen willen bedienen dan is bij verkoop en mutaties een looproutes door park (dit alles sluit aan op wensen uit de Beheervisie
strategie nodig waarbij woningen verticaal worden samengevoegd Klarenbeek 2007-2017).
(al dan niet met studentenzolder apart, dus van 1+2 naar 2+1), 5) Zeer hoge kwaliteit van het basisonderwijs. Ouders kunnen vanwege
dan wel horizontaal worden samengevoegd (twee benedenwoningen de toekomst van hun kinderen alsnog naar andere wijken trekken als
worden één met riante tuin). Ook een interessante strategie om de het basisonderwijs een slecht imago heeft.
volgen is die van de kluswoningen in St. Marten.
2) De openbare ruimte in de wijk zelf zo kindvriendelijk mogelijk inrichten: Het MFC als nieuwe impuls
bredere stoepen geschikt voor kinderwagens, pleintjes als voetbal/ Het Multifunctioneel Centrum (MFC) zal de buurt een nieuwe impuls kunnen
speelpleintjes (voetballen op straat is nu niet mogelijk door het geven. Maatschappelijke functies krijgen een fraai nieuw onderdak en de buurt
hoogteverschil), studie maken van de gedrags-patronen van kinderen krijgt er een gebruiksplein bij. Kinderen, jongeren en ouders vinden straks
in de wijk en dat naar het ontwerp vertalen. Recent werd een hun weg naar dit nieuwe complex. Het MFC wordt graag gezien als de laatste
vergelijkbaar traject doorlopen voor aandachtswijk Poelenburg ‘stepping stone’ om de Klarendalseweg als economische as af te maken, maar als
in Zaandam. De Klarendalseweg zelf is net opnieuw ingericht, waarbij zodanig zal het met dit programma niet werken. Vooral zal het een functie voor
is gepoogd de stoepen zo breed mogelijk aan te leggen; de geleidelijke de buurt hebben, niet zozeer voor de stad.
vernieuwing van de straatprofielen in de rest van de wijk moet zoveel
mogelijk vanuit ditzelfde perspectief gebeuren. Er is veel voor te zeggen in het gebouwencomplex (de gebouwen die
3) Het vergroten van de sociale veiligheid door meer voorkanten aan de Volkshuisvesting in bezit heeft) ook stedelijke functies op te nemen. Momenteel
straat te situeren en de bestaande achterpaden en autovrije straten wordt gedacht aan het Kunstbedrijf, wat een interessante functie zou zijn vanuit
te beoordelen op hun gebruiks- en belevingskwaliteit. Wanneer paden dezelfde doelstelling: Arnhemmers een reden geven de wijk daadwerkelijk
een belangrijke route vormen dan dient er ook toezicht op te bestaan en te bezoeken en ervaren. Dit betekent niet alleen overdag activiteiten maar
zich programma aan te bevinden. Als dat niet zo is, dan is het te ook een levendigheid in de avonduren. Daarnaast kunnen kinderen er straks
overwegen om achterpaden (gedeeltelijk) af te sluiten of te privatiseren. balletles volgen terwijl hun ouders de ateliers in de omgeving bezoeken, zo is de
4) Het beter benutten van de omgeving, de parkengordel. Het gedachte. Of dat laatste ook zo gaat werken is nog de vraag. Maar voor de wijk
wijkactieplan constateert een lage sportparticipatie maar legt is het zeker een kans om in te zetten op een menging van buurt- en stedelijk
opvallend genoeg geen verbinding met de kansen die de talrijke programma en hieruit volgend een menging van Klarendallers met andere
omliggende park- en bosgebieden bieden. Arnhemmers.
Dit is extra opvallend omdat de wijk zelf heel compact is en slechts Het buurtplein heeft met de huidige programmering alles in zich om ’s avonds
enkele groene en openbare plekken kent. Een belangrijk nieuw doel van door jongeren te worden gedomineerd. Vanzelfsprekend hebben zij alle recht
de wijkvernieuwing zou moeten zijn om de bestaande parken beter te om van het plein gebruik te maken, maar voor anderen in de buurt is het
benutten voor de wijk Klarendal / St Marten. De parken Sonsbeek, plezierig als er daarnaast ook andere gebruikersgroepen aanwezig zijn.
30
31. We raden aan hier in de programmering rekening mee te houden, bijvoorbeeld Cultuurhistorie
door een laagdrempelig multi-cultureel-opleidingsrestaurant toe te voegen en Om de genoemde mix van groepen te binden en aan te trekken is het cruciaal
in de zomer gebruik te maken van de middag- en avondzon die precies voor het om te blijven voortbouwen op de cultuurhistorische kwaliteiten die de wijk al
gebouw van Volkshuisvesting een terras mogelijk maakt. Het is zaak te kiezen heeft. Wat de oud-klarendallers, de nieuwe generaties migranten en de nieuwe
voor een andere formule dan Goed Proeven en de mogelijke nieuwe horeca in stedelijke gezinnen met kinderen bindt is hun voorliefde voor een karaktervolle
het voormalige Albert Heijn pand aan de Muijlwijkstraat. Een formule waarbij omgeving met voormalige militaire bebouwing, de molen en de vooroorlogse
zowel de migranten, de studenten, de oud Klarendallers als de nieuwe creatieven woningbouwcomplexen. Hierdoor is het belangrijk om te blijven inzetten op
zich thuis voelen. Referenties zijn Fifteen (Amsterdam, geïnspireerd op de inzet hergebruik van oudere woningen in plaats van sloop, zoals geschetst in de
van kansarme jongeren door Jamie Oliver),Colour Kitchen (Amsterdam Nieuw- mogelijke verkoopstrategie voor de woningcorporatie of zoals bijvoorbeeld
West) of Bazar (Rotterdam en Amsterdam, oosterse sfeer, muziek en eten, maar met het klusconcept zoals in St. Marten wordt gehanteerd. Daarnaast liggen er
wel zodanig opgediend dat het al die groepen bedient). kansen in het hergebruik van grotere leegstaande panden zoals de kazernes
en de scholen. Waar dit kan zijn koppelingen te leggen met het modeconcept,
Een tweede kans ligt in het binden van studenten met specifieke programmering publieke voorzieningen, maar ook hergebruik voor wonen kan deze oude
zoals een arthouse bioscoop. We raden aan om de mogelijkheid van een panden een nieuw gezicht voor de wijk geven.
dependance van Focus in het MFC te bezien. Overdag staan de scholen, de
aanverwante voorzieningen en het Kunstbedrijf (=ook ’s avonds met cursussen) Verder zijn belangrijke elementen van de in te zetten strategie voor de wijk
garant voor gebruik van het plein. De mix van jongeren, etende en in de zomer het verder uitbreiden van de Klarendalseweg als ruggengraat van de wijk en
op het terras zittende buurtbewoners en studenten bij een filmhuis geeft het het ontsluiten van de parkengordel. De Klarendalseweg leent zich voor een
plein ook ’s avonds een levendig gebruik. gemengd karakter, met naast wonen niet alleen de modeateliers en cafés,
maar ook met ambachtelijke bedrijven en specialistische winkels (zoals de
Cultuurparticipatie paardenslager nu ver buiten de wijk bekend is), en door gaandeweg in oude
De cultuurparticipatie is laag in Klarendal, zoals in het wijkactieplan is te winkelpanden ook ruimte te bieden voor zelfstandige ondernemers uit de wijk
lezen. Het MFC biedt – naast ruimte voor onderwijs – ook de mogelijkheid een (ZZP’ers), een klein gespecialiseerde restaurant voor de wijk en diensten als
structurele ontmoeting en uitwisseling te organiseren met in de wijk gevestigde catering en persoonlijke verzorging. Dit laatste zal alleen heel geleidelijk tot
kunstenaars en onderwijs. Te denken is aan een verbinding tussen de in de stand kunnen komen, naarmate de samenstelling van de wijk in de komende
wijk aanwezige kunstenaars en ontwerpers, en bijvoorbeeld de cultuur van decennia verandert. Op korte termijn is het vooral belangrijk de bestaande
het levenslied of vervlogen handwerktechnieken als combinatie tussen de bijzondere winkels zoals de paardenslager te behouden.
modeontwerpers en de oud-klarendallers.
Het creëren van betere loop- en fietsverbindingen tussen Klarendal en de
Een belangrijk punt hiervoor is de bruikbaarheid van de schoolruimtes in omringende parken (met name Klarenbeek en Angerenstein) sluit aan bij
de avonduren en het inzetten op dubbel gebruik in de tijd. Dit vraagt een de doelstellingen van het beheerplan van die parken zelf en vraagt om
goed beheer op het matchen van vraag en aanbod in de wijk, het voeren van samenwerking tussen gemeente, Volkshuisvesting en de beheerorganisaties
goed beheer en gastheerschap, en het uit elkaar halen van eigendom van van de parken. Klarendal is een compacte wijk. Behalve de Leuke Linde en het
maatschappelijk vastgoed en gebruik. kijkgroen van de vijver aan het einde van de Klarendalseweg zijn er weinig
31
32. 1 Strategie 1: 1+2 => 3
(grote woning)
Strategie 1: 1+2 ->3 (grote woning)
2 Strategie 2: 1+2 => 2+1
(grote benedenwoning met studentenzolder)
Strategie 2: 1+2 ->2+1 (grote benedenwoning met studentenzolder)
Wereldeethuis Bazar Rotterdam
3 Strategie 3: 1+2 => 2+1
horizontale samenvoeging
(één grote benedenwoning)
Strategie 3: 1+2 ->2+1 horizontale samenvoeging (één grote benedenwoning)
Mogelijkheden om de woningvoorraad aan te passen aan de doelgroep gezinnen
32
33. openbare plekken voor spelen, ontspannen en ontmoeten. De ontwikkeling Klarendalseweg in kan een eigenstandige cluster worden maar zal geen
van het wijkplein bij het MFC kan een belangrijke nieuwe bijdrage leveren, mits geheel gaan vormen met het cluster rondom Sonsbeeksingel.
daar de juiste menging van gebruikersgroepen wordt gevonden. Maar om de
wijk als kindvriendelijke wijk te ontwikkelen, maar ook voor de andere groepen Over het nieuwe ‘punt in de verte’ voor Klarendal:
bewoners, is het beter ontsluiten van de omringende parken een volgende grote
kans. - Klarendal heeft samen met St. Marten alles in zich om de Jordaan van
Arnhem te worden, met een aangename balans oud-bewoners en
Tot slot is er het idee om actiever gebruik te maken van het cultuurhistorische nieuwe koopkracht, en vooral veel cultureel kapitaal.
gegeven dat alle fases van de Volkshuisvesting sinds de Woningwet van 1902 - Het profiel van Klarendal is daarmee: een betaalbare, organische,
in Klarendal te vinden zijn. Klarendal biedt als het ware een staalkaart van stedelijke, spontane en historische wijk voor oud-Klarendallers, voor
de woningbouw van de afgelopen eeuw. Hoewel dit niet de wijk als geheel de tweede en derde generatie migranten, voor studenten en voor
zal bepalen is het een mooi ‘extra’ aanbod van de wijk voor de specifieke stedelijk georiënteerde culturele gezinnen met kinderen.
groep die hierin is geïnteresseerd. Te denken is aan het opzetten van een - Het blijven ontwikkelen vanuit de cultuurhistorische kwaliteiten is voor
cultuurhistorische route door Klarendal en St. Marten en die beschikbaar te het binden van deze groepen een randvoorwaarde.
stellen bij de modeateliers en Goed; er zou actieve begeleiding mogelijk zijn - Kindvriendelijk Klarendal is kansrijk om verder uit te bouwen met
door cultuurhistorici bij rondwandelingen; of het opzetten van een Sound Walk programma’s voor kinderen, samenvoegen van woningen, meer
die downloadbaar is via de iPod (zie bijvoorbeeld de geluidswandelingen in aandacht voor sociale veiligheid, een kindvriendelijke inrichting van de
Amsterdam1). straatprofielen en een betere ontsluiting van de omliggende
parkengordel.
Conclusies nieuwe koers - Het MFC en het bijbehorende wijkplein wordt vooral interessant als
Resumerend tot nu toe. Over Klarendal als Modekwartier: buurt en stedelijke functies worden gemengd, er ’s avonds een stapeling
van bezoekmotieven is en er dubbel gebruik in de tijd mogelijk wordt
- De investering in Klarendal als Modekwartier via het project 100% Mode gemaakt.
is bijzonder zinvol, mits de corporatie dit nog enkele jaren volhoudt, - De Klarendalseweg leent zich, naarmate de bevolkingssamenstelling
totdat door de geleidelijke verkoop van een deel van het bezit het van de wijk verandert, naast mode en cafés voor verdere uitbreiding
tipping point in de wijk is bereikt en de investeringen zichzelf kunnen met ambachtelijke bedrijven en specialistische winkels (zoals de
gaan dragen. paardenslager nu ver buiten de wijk bekend is), zelfstandige
- Er is op korte termijn een betere relatie mogelijk tussen het ondernemers uit de wijk (ZZP’ers), een klein gespecialiseerde
Modekwartier, de oud-Klarendallers en vooral de migranten. restaurant voor de wijk en diensten als catering en persoonlijke
- Het Modekwartier kan op zichzelf bestaan, mits de openingstijden verzorging. Voortzetting en uitbreiding van het Modekwartier is ook
in slimmere arrangementen worden ingezet, maar zal geen onderdeel een optie, afhankelijk van het te kiezen scenario (zie de laatste
worden van het loopcircuit van de binnenstad. Vooral het cluster rond hoofdstukken).
Sonsbeeksingel en de eerste 100 m van de Klarendalseweg kan
uitgroeien en intensiveren, als ook de rest van Sonsbeeksingel meer
een publiek programma krijgt. Mode meer noordwaarts de
33
1
Bijv. de geluidswandeling in het Olympisch Gebied (http://www.olympischstadion.nl/nl/37_Rondleidingen),
de reeks van Soundtrack City (http://www.soundtrackcity.nl/).
35. Scenario 1: 1000% Mode
5
Met de hiervoor bereikte conclusies en de aanbevelingen is nu de vraag: welke labels, al vlak voor de crisis diende zich daarin een verzadiging aan en nu dient
richting kiezen we in de komende jaren met het concept van Klarendal als zich een veel kleinschaliger organisatie van de modelabels aan.
Modekwartier? Hiervoor hebben we op grond van onze analyses en gesprekken
twee scenario’s uitgewerkt. Potentie van Arnhem als modestad
Arnhem heeft een goede basis om zijn positie in de modeketen verder uit te
Het eerste scenario is ‘1.000% Mode’. bouwen met de sterke, internationaal erkende positie van de ArtEZ (waaronder
Kern van dit scenario: het concept van Arnhem als Modestad wordt nog veel ARCCI) als broedplaats voor nieuw ontwerptalent, en plek voor onderwijs
verder versterkt en beter op de kaart gezet. Arnhem moet een landelijke trekker en kennisontwikkeling voor mode. De academy heeft klinkende namen
worden als het gaat om Mode. Hiervoor is de realisatie van het Modekwartier voortgebracht: Viktor en Rolf, Alexander van Slobbe en Piet Paris, maar ook
samen met de Mode Biënnale en de andere nieuwe schakels in de modeketen recente en inmiddels doorgebroken talenten Iris van Herpen (die onder andere
slechts een eerste begin. Als onderdeel van die sterkere positie van Arnhem in leverde aan Lady GaGa) en Sjaak Hullekes (die momenteel een nieuwe winkel
de mode ontstaan er nieuwe (inhoudelijk en financieel) dragende partners om opent in het centrum). Door de opgebouwde naam krijgt de school jaarlijks
Klarendal verder uit te bouwen als Modekwartier. Nu naar 1.000% Mode! zo’n 400 aanmeldingen, waaruit het de 75 meest veelbelovende talenten
kan selecteren, en de hogeschool weer meer kwaliteit kan afleveren. ArtEZ
Om dit scenario voor Modekwartier Klarendal inhoud te geven is het eerst nodig beschikt over een bachelor opleiding en twee master opleidingen (strategie en
‘uit te zoomen’ en meer overstijgend naar de positie en potentie van Arnhem als design). Verder heeft de ArtEZ als uithangbord de winkel Coming Soon in het
modestad te kijken. centrum van Arnhem, waarin werk van Nederlandse designers en van studenten
wordt getoond en verkocht. Coming Soon is een winkel, een podium en biedt
Positie van Arnhem als modestad opleidingsactiviteiten voor jong ontwerptalent. Het is een initiatief van ArtEZ;
Op dit moment is er maar één serieuze modestad in Nederland: Amsterdam. provincie en gemeente zijn medefinancier. Het initiatief is ondergebracht in een
Daar bevindt zich 27% van alle bedrijfsvestigingen in de mode. Arnhem (5%) aparte stichting Dutch Fashion & Design Center. Onder ARCCI werkt ArtEZ verder
neemt na Rotterdam (6%) de derde plaats in. Dat wil echter niet zeggen dat samen met de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.
Arnhem geen sterkere positie als productie- en kennisstad zou kunnen innemen,
vooral door de functie van ArtEZ verder uit te bouwen en samenwerking te Belangrijk is de Arnhem Mode Biënnale. Dit internationaal topevenement
zoeken in de keten met Amsterdam, Antwerpen en mogelijk ook Eindhoven. voor innovatieve modevormgeving is een initiatief van ArtEZ en gemeente.
Werden tot voor de crisis jonge talenten vooral nog opgeslokt door de grote Het is ondergebracht in een aparte stichting. De eerste editie was in 2005.
35
36. De gemeente en provincie Gelderland zijn belangrijke medefinanciers. Waar gevarieerd winkelaanbod voor mode. Het concept Modekwartier draagt bij aan
de meeste steden een fashionweek hebben met een of meer vaste shows is deze positie, maar dan moet er sterker worden nagedacht over welke clusters in
de Biënnale uniek doordat het zich meer als art fair met een maand lang zeer de mode zich waar in de stad moeten versterken, met welke arrangementen die
gevarieerd aanbod presenteert. voor het winkelpubliek toegankelijk zijn te maken en hoe die beter aan elkaar
kunnen worden verbonden. Als het lukt om gaandeweg meer talenten vanuit de
De stad kent enkele modehuizen en heeft er een aantal voortgebracht waarmee ArtEZ aan de stad te binden en een winkel te laten openen, en dat met de grote
nog banden zijn: Humanoid, Trix & Rees, Jones, Spijkers & Spijkers, Score, The modehuizen te laten versterken, dan kan dit de nationale aantrekkingskracht wel
People of the Labyrinths en Gsus. vergroten.
ArtEZ werkt samen met de gemeente, het Museum Moderne Kunsten Arnhem, Ruimtelijk gezien is er op dit moment vooral samenhang in het kernwinkelstraat
het gemeentearchief en de provincie Gelderland aan de oprichting van een met de grotere modeketens in de centrale winkelstraat (Rijnstraat-Vijzelstraat-
nieuw modearchief. Het MMKA heeft een redelijke modecollectie. Tot slot zijn Ketelstraat-Roggestraat-Musiskwartier) en de aanliggende straten met
het monsteratelier (waar het mogelijk is producties van 100 stuks te maken, een meer specialistische modewinkels (Jansstraat, Weverstraat, Bakkerstraat
capaciteit die in Nederland zeldzaam is), het Modekwartier, de Arnhem Fashion en Koningstraat). De Kerkstraat is in opkomst, maar via Zwanenstraat en
Factory (voor productie van monstercollecties, een particulier initiatief in de Wielakkerstraat nog niet echt verbonden. Ook is er door de barrière van de
ruimte boven Goed) en sinds kort de incubator (de broedplaats en versneller Kleine Oord-Turfstraat niet echt sprake van looprondjes. Het luxere segment
voor startende mode ondernemers) belangrijke punten in de modeketen. aan de Jansbinnensingel, het migrantensegment aan de Hommelstraat en het
innovatieve segment in het Modekwartier zijn eilandjes daarbuiten.
Begin 2011 hebben de provincie Gelderland, ArtEZ en gemeente Arnhem
een masterplan Mode & Vormgeving gelanceerd2. Doelen zijn meer Mode, ambachten en vakmanschap
werkgelegenheid, meer atelierruimte en het versterken van de relatie tussen Mode is, zodra meer vanuit de gehele productieketen wordt geredeneerd,
bedrijfsleven en de creatieve sector. Dit wordt ondersteund door een investering interessant voor het binden van lager opgeleiden en het ambachtelijk deel van
van in totaal € 2,7 miljoen. De gemeente werkt de laatste jaren hard aan de economie. Trots aan de bijdrage in de keten is een belangrijk element van het
netwerkvorming op het gebied van mode, maar er is nog geen samenhangende, vakmanschap. Deze verbinding lijkt momenteel niet actief te worden gelegd.
dragende coalitie voor het versterken van mode in Arnhem. Arnhem is nog Concreet aanknopingspunt is het zoeken van een of meer stoffenwinkels,
relatief weinig alert op nationale ontwikkelingen; de marketingkant is nog kralenwinkels en fourniturenzaken, zoals er concentraties bestaan in
onderontwikkeld. Er is een sterkere coalitie met (internationaal) netwerk en Brussel of op de Albert Cuypmarkt. Arnhem beschikt over een aanzienlijke
lobbyvermogen nodig, dat ook zijn weg weet te vinden naar innovatiegelden die migrantenpopulatie waar ankers te vinden moeten zijn om nieuwe verbanden
in programma’s als IIP/Create aanwezig zijn. tussen modekennis, ontwerpers en maakindustrie te organiseren.
Arnhem als modewinkelstad Trekkers uit de sector zelf
Arnhem kan daarnaast zijn positie als modewinkelstad voor mode verder In elk van deze drie gevallen, versterking modeproductie- en kennisstad,
uitbouwen. Niet internationaal of nationaal, maar regionaal gezien heeft Arnhem versterking modewinkelstad en versterking modevakmanschap, moet het
al vele decennia een zeer sterke positie. Het centrum heeft een compact en modeconcept nog veel sterker worden uitgebreid, zoals ook steden als
36
2
Masterplan Mode & Vormgeving 2011 - 2014 ‘Bloei cultuur, groei economie’, provincie Gelderland,
gemeente Arnhem en ArtEZ hogeschool voor de kunsten, nov. 2010
37. Eindhoven en Antwerpen dat gedaan hebben en nog altijd aan het doen zijn. van een Nederlands modemuseum, etc etc. Deze coalitie moet binnen nu en
In die steden worden de activiteiten gedragen door vooraanstaande iconen uit ongeveer vijf jaar de trekkende rol van corporatie Volkshuisvesting in Klarendal
de design- en modewereld, kent de specialisatie een inbedding in het lokaal gaan overnemen.
gevestigde bedrijfsleven en zet de gemeente daar zeer forse investeringen bij in.
Als dit scenario in Klarendal wordt uitgevoerd dan moet bij verwerving heel
In Arnhem is de gemeente zich relatief recent sterker gaan richten op de mode. goed worden nagedacht over de programmering van de Marechaussee kazerne
Rond 2003 ontstond de initiatieven voor de Arnhem Mode Biënnale en voor het aan het einde van de Klarendalseweg. Deze kan op termijn een kwalitatieve
Modekwartier Klarendal. In 2008 kwam er een scherpere focus op het cluster versterking vormen van het modeconcept.
Mode & Vormgeving als uniek, onderscheidend en met veel groeipotentie in
de Economische Agenda Arnhem. Voor die tijd stimuleerde de gemeente in
het economisch beleid de creatieve industrie in de breedte. In die periode zijn
er geleidelijk aan wel meer netwerken aan het ontstaan, maar zijn er nog geen
echte trekkers uit de sector zelf opgestaan zoals in Eindhoven en Antwerpen,
en zijn veel van de aanvullende investeringen tot nu toe getrokken door een
woningcorporatie. Het zijn belangrijke stappen, maar ze geven in vergelijking
met de andere steden ook aan dat verdere volwassenwording in de komende
jaren noodzakelijk is.
Betekenis voor Klarendal
Wat betekent dit voor het Modekwartier Klarendal? Klarendal kan naast ArtEZ,
de Arnhem Mode Biënnale, Coming Soon, de mode-incubator, de Arnhem
Fashion Factory en de bijzondere winkels in de binnenstad (het stegenmilieu)
een belangrijke schakel blijven in de infrastructuur voor de mode in Arnhem als
gebied dat ruimte biedt aan modeontwerpers met de combinatie van ateliers,
winkels en wonen.
Wil dit duurzaam echter blijven voortbestaan dan het noodzakelijk dat er andere
partners leidend worden dan de woningcorporatie Volkshuisvesting. Op dit
moment zijn zij nog de trekkende investerende partij. Maar uiteindelijk is het
doorontwikkelen van het modeconcept in Klarendal niet verder in hun directe
belang; zeker niet als zij over enkele jaren gaan verkopen. Er is een nieuwe
coalitie met een reeks nieuwe partners nodig, die op veel meer stoelt dan alleen
de gemeente: modepartners van buiten Arnhem, grote merken als Humanoid,
rijke bezitters van modecollecties in privébezit, partners voor het oprichten
37
39. Scenario 2: Doorgaan en verbreden naar vakmanschap
6
Kern van dit tweede scenario: geleidelijke verbreding van Klarendal als nieuwe functies aandienen zoals catering, specialistische winkels en persoonlijke
Modekwartier naar andere nieuwe buurtfuncties, met als primaire doelen verzorging. Om op eigen benen te staan is het modeconcept logischer op andere
het versterken van de buurt en het dichter bij de wijk zelf houden van de plekken in de stad, danwel andere plekken in het land. Binnen Arnhem ligt
Klarendalseweg. vooral het gebied rond de Kerkstraat voor de hand als een met mode-innovatie
uit te breiden winkelzone, voortbouwend op de ankers Coming Soon, Trix &
Lokale gebiedscoalitie Rees, Sjaak Hullekes en Jones.
Wat als er geen nieuwe dragende coalitie op stedelijk niveau komt voor het
Modekwartier Arnhem, als onderdeel van de modeinfrastructuur van de stad, Klarendalseweg voor vakmanschap
zoals in het eerste scenario geschetst? Er is nog enkele jaren steun nodig om In dit geval ligt in de komende jaren voor de Klarendalseweg al een verbreding
het concept gaande te houden om de waardevermeerdering van de bestaande voor de hand van het mode concept naar ambachten en vakmanschap. Dit
woningvoorraad te optimaliseren. Wanneer de verkoop van woningen dan sluit dan zowel de modeateliers in, als bijvoorbeeld paardenslagerij Ernste. Een
substantieel wordt ontstaat er een betere balans in de bevolking van Klarendal. dergelijke mengvorm past bij de nieuwe bevolking, die kan dat ‘dragen’; maar
In dit scenario blijft de woningcorporatie in eerste instantie de dragende partij sluit ook de oud-Klarendallers en de migranten in. Vanuit de verbreding van dit
en neemt gaandeweg niet een modecoalitie, maar eerder een gebiedscoalitie concept kan Volkshuisvesting actiever dan nu de verbinding gaan zoeken naar
het trekkerschap over, zoals de winkeliersvereniging en de bevolking. vestigingen vanuit de gemeenschap van oud-Klarendallers en de migranten.
Verandering en verplaatsing Modekwartier Naarmate de bevolkingssamenstelling van de wijk een relatief andere menging
De kans bestaat dat zodra Volkshuisvesting het trekkerschap voor het project en balans krijgt, ontstaat er meer draagvlak voor verdere uitbreiding met
100% Mode meer loslaat, en de wijk gaandeweg een andere balans in zijn specialistische winkels, zelfstandige ondernemers uit de wijk (ZZP’ers), een
bevolkinssamenstelling krijgt, de winkelpanden langs de Klarendalseweg koffiecafé, een klein gespecialiseerde restaurant voor de wijk en diensten als
gaandeweg een hogere huurprijs zullen kunnen opbrengen. Dan treedt een catering en persoonlijke verzorging.
effect op dat bij veel vernieuwende winkelstraten is te zien, namelijk dat de
huurstijging ten koste gaat van de initiële veroorzakers: ze worden er geleidelijk De investering in het Modekwartier Klarendal zal dan over twintig jaar vooral
aan uitgeprijsd. Dit hoeft op zich niet te worden gezien als een negatieve duurzaam zijn gebleken doordat het gelukt is met een slimme investering de
ontwikkeling, en kan nog enkele jaren duren bovendien, maar betekent wel wijk meer op eigen benen te laten staan; niet zozeer doordat er dan nog veel
geleidelijke afname van de betekenis van mode in Klarendal. Er zullen zich mode in de wijk is te vinden.
39
